‘Klimaatactivisme heeft betere marketing nodig’

Het is een donkere dag in een donkere week. De krantencommentaren herkauwen nog volop de uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen. En toch verschijnt Mikaela Loach, 28 jaar, helemaal in het roze op het podium van het Ecopolis-festival in Brussel op 9 november: roze vestje, roze broek, roze keffiyeh, oorhangers gehaakt in het watermeloenpatroon (ook symbool voor solidariteit met Palestina), roze draden door haar rastavlechtjes geweven en een roze bril op haar met roze oogpotlood geaccentueerde bruine ogen.

Niet dat de kijk op de wereld van deze Jamaicaans-Britse activiste zo rooskleurig is. Wat haar in beweging zet, is empathie met het Globale Zuiden. Want dat krijgt de zwaarste impact van de klimaatcrisis te verduren. Haar recent in het Nederlands vertaalde boek Zo radicaal is het niet is een wake-upcall om uit je comfortzone te komen en werk te maken van een betere wereld.

Ondanks de titel van het boek is haar boodschap best wél radicaal: het systeem moet op de schop. Geen gemorrel in de marge of greenwashing, maar weldoordachte acties, gericht op een betere toekomst voor iedereen op deze planeet. Redenen om moedeloos te worden zijn er genoeg. Maar precies door je te organiseren, door kracht op te bouwen en tegen de gevestigde machten in te gaan, groeit hoop.

Dat heeft ze zelf ervaren. Op haar zestiende begon Loach, die vandaag in Groot-Brittannië en ver daarbuiten een echte influencer is, een blog om haar verontwaardiging over de gang van zaken en haar ontwakend klimaatbewustzijn te delen met anderen. Toen Donald Trump in de VS aan de macht kwam in 2016 en enkele jaren later Boris Johnson eerste minister werd in Groot-Brittannië, betrad ze het publieke forum met haar succesvolle podcast Yikes. Ze trok ook naar Calais om hulp te bieden in het vluchtelingenkamp dat zich daar had opgetrokken. 

Enkele jaren later zette ze haar studies geneeskunde stop en wijdde ze zich volledig aan het activisme. Met Extinction Rebellion bezette ze Westminster en ze sleepte de Britse regering voor de rechtbank voor diens subsidiepolitiek ten aanzien van de oliemultinationals, die in het Zuiden mensenlevens bedreigen.

Een veilige overtocht

Haar persoonlijke verhaal begint Mikaela Loach met een beeld van de kleine Aylan, het Syrische jongetje dat in 2015 dood aanspoelde op een Turks strand. De foto brengt haar overtocht vanuit Jamaica naar Groot-Brittannië in herinnering toen ze tweeënhalf jaar oud was, een overtocht die kon gebeuren in veiligheid en geborgenheid. Waarom was dat niet zo voor de kleine Aylan?

Die schrijnende onrechtvaardigheid en haar betrokkenheid bij het Globale Zuiden vormen de bron van Mikaela’s klimaatactivisme, een activisme dat veel verder reikt dan de klimaatcrisis. Klimaatrechtvaardigheid, zo stelt ze, moet naar de wortels gaan en heeft ook te maken met de strijd tegen kolonialisme en imperialisme, tegen racisme en witte suprematie, tegen extractivisme en kapitalisme. Het gaat om een systeemverandering die erop gericht moet zijn dat ieder mens een goed leven kan leiden op deze planeet.

‘Gemeenschappen in het Globale Zuiden noemen het geen “klimaatactivisme”, omdat het een overlevingsstrijd is.’

Als tiener stond ze al kritisch ten aanzien van de consumptiemaatschappij en de witte suprematie die ze rondom zich ervaarde. Het klimaatthema kwam bij bij die gevoeligheden na een bezoek aan haar grootmoeder in Jamaica. Toen zag ze hoe het strand waar ze in haar kinderjaren gespeeld had helemaal werd verslonden door de zee, die enkele jaren ook het woongebied van haar grootmoeder zou wegvreten.

Die intersectionele benadering, het verbinden van het klimaatprobleem met kolonialisme, imperialisme, racisme, witte suprematie en kapitalisme, ligt niet voor de hand. Hebt u dat zelf zo ervaren?

Mikaela Loach: ‘In Groot-Brittannië is witte suprematie alom aanwezig. Mensen gaan ervan uit dat ze goede mensen zijn en aan de juiste kant van de geschiedenis staan wanneer ze bezorgd zijn om de klimaatcrisis. Maar ze zijn zich er niet van bewust hoe ze zelf een systeem van onderdrukking mee in stand houden. Ze voelen zich moreel superieur en hebben het er heel moeilijk mee om zichzelf in vraag te stellen. Je merkt het soms aan kleine dingen: hoe ze mensen afwijzen of onvoldoende ernstig nemen.’ 

‘Dat misprijzen zou veel minder zijn als we er ons bewust van zouden zijn dat we van de gemeenschappen in het Globale Zuiden of van andere bevolkingsgroepen ook heel wat te leren hebben. Een van de redenen waarom ik dit boek heb geschreven, is precies om op dit perspectief te wijzen.’ 

Klimaat en kolonialisme

U wijst ook op de kloof tussen de klimaatbeweging in het Globale Noorden en het Globale Zuiden. Het Zuiden kent sterke bewegingen rond ecologische thema’s. U was zelf sterk betrokken bij de campagne tegen Glencore, het bedrijf achter de steenkoolontginning El Cerrajón bij de Wayúu, een inheemse gemeenschap in Colombia.

Mikaela Loach: ‘Een van de Wayúu-vrouwen in El Cerrajón vertelde dat de exploitatie echt een existentiële bedreiging is voor hun gemeenschap. Al sinds de kolonisatie worden ze in hun overleven bedreigd.’ 

‘De reden waarom je in die gemeenschappen zo’n heftig verzet ziet, is omdat deze mensen geen keuze hebben. Het gaat voor hen niet om een concept van “te veel CO₂ in de lucht”. Het gaat over hun voortbestaan. Als het drinkwater is vergiftigd, is dat een bedreiging voor het overleven. Daarom is het verzet in het Zuiden zo sterk. Ze noemen het geen “klimaatactivisme”, omdat het een overlevingsstrijd is.’

‘In het Globale Noorden beginnen we nu pas die existentiële bedreiging onder ogen te zien, met de overstromingen in Valencia, de bosbranden rondom de Middellandse Zee, de hevige stormen en waterbommen. Het begint nu pas door te dringen in het Globale Noorden dat de klimaatcrisis ook ons overleven kan bedreigen. Daarom denk ik dat we van het Zuiden kunnen leren.’

‘Ik heb veel geleerd van de Black Panthers. Als je deel uitmaakt van een actiegroep en je een strategie wil uitbouwen, is het heel belangrijk te weten wat je doet en waarom je dat doet.’

Merkt u dat er meer openheid groeit voor de situatie in het Zuiden, misschien dankzij de aandacht voor dekolonisering?  

Mikaela Loach: ‘Dat denk ik zeker. Ik vond het heel relevant dat het IPCC-rapport (rapport van het VN-Klimaatpanel, red.) van 2018 focuste op de impact van de klimaatverstoring op de gemeenschappen van mensen, vooral dan in het Zuiden. Met het rapport Loss and Damage werd het thema van klimaatrechtvaardigheid duidelijk op de agenda gezet. Enkele jaren later, in het IPCC-rapport van 2022, is daar de verwijzing naar “kolonialisme als oorzaak van de klimaatcrisis” bijgekomen. Dat was een echte doorbraak.’

‘Ook met het conflict in het Midden-Oosten zie ik een gelijkaardige evolutie. Mensen zijn begaan met de Palestijnse kwestie en worden zich meer en meer bewust van de brede impact van kolonialisme. Ze stellen vast dat dit niet alleen iets is van het verleden, maar dat het ook vandaag nog doorwerkt. Net zoals de klimaatcrisis ook zijn wortels vindt in een model dat in het verleden is ontstaan. De globale machtsstructuren worden duidelijk, en tegelijk wordt het ook duidelijker waar de bevrijdingsbewegingen voor staan.’

Actie en reflectie

Moet activisme gepaard gaan met kennis van de achtergrond en het bredere kader?

Mikaela Loach: ‘Vorming is heel belangrijk. Wanneer mensen zich bewust worden van het klimaatprobleem, panikeren ze soms en willen ze van alles tegelijk doen. Dat is een heel herkenbare reactie, maar panikeren is niet de juiste reactie. Extinction Rebellion (activistische klimaatbeweging, red.) is ontstaan vanuit dit gevoel van urgentie en als verzet tegen witte suprematie. Maar wanneer we handelen uit paniek, zijn we niet geworteld en denken we niet na over strategie en rechtvaardigheid. Als we uit paniek handelen, kunnen we nog meer problemen veroorzaken.’

‘Gemeenschappen in het Globale Zuiden of verzetsbewegingen uit het verleden kunnen ons veel leren over hoe we doelgericht kunnen actie voeren. Ikzelf heb veel geleerd van de Black Panthers. Als je deel uitmaakt van een actiegroep en je een strategie wil uitbouwen, is het heel belangrijk om infosessies bij te wonen om goed thuis te zijn in de materie, te weten wat je doet en waarom je dat doet. Vorming en informatie zijn essentieel.’

‘In de klimaatbeweging moeten we mensen niet bang maken voor de toekomst, maar hun tonen dat we een betere wereld kunnen bereiken als we ons inzetten.’

‘Heel vaak zie je dat mensen wel veel lezen over de problematiek maar niet in beweging komen. Of dat ze wel actie voeren, maar onvoldoende achtergrond hebben en de verbanden niet zien. Je hebt de twee nodig. Ook voor de klimaatbeweging is het heel belangrijk te leren uit het verleden. Ook in het verleden hebben gemeenschappen existentiële bedreigingen gevoeld, alleen is de strijd vandaag meer globaal. We moeten de tijd willen nemen om te leren.’

Activisme is niet: permanent op de barricade staan?

Mikaela Loach: ‘Het samengaan van actie en reflectie is heel belangrijk. Na de verkiezingen in de VS zijn er veel mensen die daar meteen op willen reageren en in actie schieten. Ik denk dat het goed is om een grondige analyse te maken. Er zijn verschillende redenen waarom het zo gelopen is, en er zijn ook lessen die we níét geleerd hebben. Ik vond bijvoorbeeld dat de campagne van de Democraten geen inhoud had. Het ging alleen over het verhinderen dat Trump weer aan de macht zou komen.’

‘Maar in de klimaatbeweging hebben we geleerd dat bang zijn van iets niet volstaat om mensen in beweging te krijgen. Angst is geen positieve motivatie. Je moet voor iets positiefs vechten.’

‘Wat Trump meesterlijk gedaan heeft, is mensen enthousiast maken. Mensen kwamen heel enthousiast voor hem stemmen. Zijn strategie was niet: “Geloof dat Amerika weer groot zal worden”, maar “Maak Amerika weer groot.” Het was een oproep tot gezamenlijke actie. In de klimaatbeweging moeten we mensen niet bang maken voor de toekomst, maar hun tonen dat we een betere wereld kunnen bereiken als we ons inzetten.’

Kan u zo’n positieve slogan bedenken voor de klimaatbeweging?

Mikaela Loach: ‘Ik bedoel niet dat de klimaatbeweging populistisch moet zijn. Trump doet zich voor alsof hij echt begaan is met de mensen, terwijl hij dat helemaal niet is. Wij geven wél om de mensen en moeten dat ook duidelijk maken. In die zin moeten we onze klimaatactie beter promoten en duidelijk maken dat de mensen het beter zullen hebben in de wereld waar wij van dromen, en we moeten dat concreet maken.’

‘Bijvoorbeeld: in Groot-Brittannië is er een groot huisvestingsprobleem. De huizen die op de markt zijn, zijn vaak heel slecht geïsoleerd, wat slecht is voor de CO₂-uitstoot en heel duur voor de huurder. Dat kan een concrete actie zijn. Mensen moeten voelen dat er aan hen gedacht wordt. Veel mensen hebben niet op de Democraten gestemd omdat ze het gevoel hadden dat die te ver van hen afstonden.’

Zacht blijven

Op haar website stelt Mikaela Loach zichzelf voor als 'auteur, klimaatactiviste en soft black girl, zacht zwart meisje'. Vooraan staand in het roze, op het podium van Ecopolis, begint ze haar lezing met de vraag om even de ogen te sluiten en te denken aan iemand die ons dierbaar is, iemand die ons motiveert om de toekomst te vrijwaren. Het activisme waar Loach voor pleit mag dan radicaal zijn – een systeemverandering realiseren –, maar minstens even belangrijk vindt ze het om onderweg de menselijkheid te bewaren. Zorg ervoor dat je zacht blijft, is haar boodschap.

Waarom krijgt menselijkheid zo’n bijzondere aandacht in uw activisme?

Mikaela Loach: ‘Ik denk dat dit heel belangrijk is als ingesteldheid. In Soedan leven 23 miljoen mensen op de rand van hongersnood. 23 miljoen. Mensen. In de media komt deze crisissituatie nauwelijks aan bod.’

‘Dat heeft te maken met de ontmenselijking van Sub-Sahara-Afrika. Die ontmenselijking zorgde er mee voor dat onze verontwaardiging maar klein was toen er in Darfur een genocide plaatsvond en de internationale gemeenschap nauwelijks iets ondernam om die te voorkomen.’

‘In de loop van de geschiedenis heeft heel veel geweld tegen gemeenschappen en bevolkingsgroepen kunnen plaats vinden omdat men ervan uitging dat die mensen minder menselijk waren. Dezelfde houding maakt het mogelijk dat ExxonMobil in het Globale Zuiden, waar de mensen de grootste impact dragen van de olieboringen, gewoon doorgaat met ontginnen. Ondanks de impactstudies die aanwezen dat dit aan talloze mensen het leven zou kosten. Dat Exxon nauwelijks maalt om die slachtoffers, heeft te maken met het feit dat men het leven van die mensen minder waard acht. Het is een manier van kijken die mensen hun menselijkheid ontneemt.’

‘Die visie moet veranderen, maar ook ons consumptiegedrag moet veranderen. De klimaatcrisis aanpakken met hernieuwbare energie, zonder te raken aan onze consumptie verandert niets in het Globale Zuiden. Dan blijven we grondstoffen uit het Globale Zuiden halen en blijven zij het slachtoffer van het model dat ons een goede levensstandaard geeft.’

‘We kunnen het niet maken om ons geen vragen te stellen over hoe alle producten die wij gebruiken, vervaardigd worden en waar de grondstoffen vandaan komen.’

‘We hebben de mogelijkheden om de wereld te transformeren naar een betere wereld. Maar een krachtig en belangrijk uitgangspunt daarbij is dat alle mensen, ook in het Globale Zuiden, mensen zijn en waardigheid verdienen.’