Mensenrechtenadvocate Kati Verstrepen: ‘Mensenrechten heb je, die moet je niet verdienen’

Kati Verstrepen geniet nog even van de kalmere zomerperiode voor de septemberdrukte onverbiddelijk ingaat, wanneer ik aanbel bij Antigone Advocaten. Haar advocatenkantoor annex woonplaats bevindt zich vlak bij het Sint-Jansplein. 36 jaar geleden streek de advocate en voorzitster van de Liga voor de Mensenrechten hier neer. Deze Antwerpse volkswijk van honderd talen, de Seefhoek, weekte haar los van de kerktoren van haar kindertijd en opende haar wereld.

‘Mijn nieuwe woonplaats en eerste stagejaar waren beide een schok voor mij’, vertelt ze. ‘Ik was een zondagskind. Als enig kind was ik overbeschermd. En dan kom je plots in zo’n stad terecht, waar je wordt geconfronteerd met echtscheidingen en geweld, met loeiharde levenssituaties en problemen die ver van mijn eigen leven stonden.’

Door de pro-Deodossiers die ze als stagiair kreeg, groeide het besef bij de jonge Verstrepen dat geen kind zijn thuis kiest. Mensen kunnen worden geboren in ontwrichtende nesten die sporen nalaten en kansen neersabelen. ‘Je kan dan nog zo je best doen om je leven op de rails te houden, soms zit het leven echt genadeloos tegen en gaat het mis. Dan is een vangnet cruciaal, zodat mensen niet volledig worden meegezogen in een neerwaartse spiraal.’

Het zou een van haar twee dada’s worden tijdens de 36 jaar advocatuur die ze achter de rug heeft: betaalbare rechtsbijstand voor iedereen. Mensenrechten, hoe kan het anders, zijn haar andere stokpaardje.

Migrant is kop van Jut

Wanneer we in haar living zitten, leg ik haar een uitspraak van burgemeester Bart De Wever (N-VA) voor. In een interview met Dag Allemaal (mei 2024) vindt de N-VA-voorzitter dat ‘veel mensen mensenrechten steeds vaker verwarren met burgerrechten’. ‘Het recht op een dak boven je hoofd is bijvoorbeeld eerder een burgerrecht dan een mensenrecht’, maakt De Wever duidelijk. En zo’n burgerrecht is, volgens hem, gebonden aan onze welvaartsstaat en aan de gemeenschap waartoe iemand behoort. ‘Dat betekent dan ook niet dat migranten dan maar voluit moeten kunnen genieten van onze sociale zekerheid.’

Volgens Verstrepen gaat het om een semantische discussie die de aandacht afleidt van de kern van de zaak. ‘Wat burgerrechten juridisch betekenen, staat heel duidelijk omschreven in de wet: het recht om een ambt uit te oefenen, het recht om als burger wapens en munitie te dragen, en het recht om je verkiesbaar te stellen ...’ Bij wijze van voorbeeld verwijst ze naar de zaak van Dries Van Langenhove. ‘Bij zijn veroordeling kreeg Van Langenhove een jaar effectieve gevangenisstraf. Daarbovenop werd hij tien jaar uit zijn burgerrechten ontzet. Hij mag dus niet meer op een kieslijst staan.’

‘Politici zetten vluchtelingen neer als massa’s, ze zijn niet langer individuen met een geschiedenis.’

Maar wat De Wever zegt, gaat Verstrepen verder, druist ook nog eens volledig in tegen het idee van de grondleggers van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens (UVRM). ‘Mensenrechten heb je om het simpele feit dat je een mens bent. Ze vormen de minimale basis, en die héb je en moet je niet verdienen. Laat ons nooit vergeten waarom de UVRM er kwam: om na de Tweede Wereldoorlog wereldvrede te creëren. De onuitspreekbare gruwel van de Holocaust was aan het licht gekomen, de hele wereld verkeerde in chaos en was belast met trauma’s. De gruweldaden waren mogelijk geweest door de ontmenselijking van joodse mensen en andere groepen. Het was dus kwestie om ervoor te zorgen dat die ontmenselijking zich niet meer zou herhalen. Naties begrepen dat het essentieel was om ieder – en ik herhaal: ieder – mens basisrechten te geven, en die basisrechten te respecteren.’

Dus ook migranten…

Kati Verstrepen: Exact. Alleen zien we hoe het de verkeerde kant uitgaat. Het Europese migratiebeleid duwt vluchtelingen in situaties die hen totaal ontmenselijken, onder het mom van veiligheid. Politici zetten vluchtelingen neer als massa’s, ze zijn niet langer individuen met een geschiedenis. In de media worden ze afgebeeld op foto’s van volgestouwde boten met wanhopige mensen zonder toegang tot eten, sanitair, slaap. Wie die beelden te zien krijgt en het riedeltje ‘stromen hongerige radeloze mensen’ bij herhaling krijgt voorgeschoteld, vraagt zich wellicht angstig af: wat komt er op ons af?

Op een lezing over mensenrechten zei u dat 9/11 voor u een mijlpaal was, het was de start van een nieuwe wereldorde. Hoe beïnvloedt die gebeurtenis de mensenrechten voor migranten?

Kati Verstrepen: In de nasleep van 9/11 deden beleidsmakers aanpassingen in het migratierecht die voor mij onbegrijpelijk zijn. Opmerkelijk was dat men een directe link ging leggen tussen veiligheid en migratie, en tussen veiligheid en moslims. Een goed voorbeeld daarvan is de invoering van de deportatiewet (nieuwe vreemdelingenwet van 2017, red.). Die biedt de mogelijkheid om iemand die over een geldige verblijfsvergunning voor België beschikt toch het verblijfsrecht te ontnemen en te verplichten het land te verlaten. Als een bevoegd ambtenaar van de Dienst Vreemdelingenzaken vindt dat er een ernstig vermoeden is dat iemand de openbare orde kan schaden, kan die persoon worden uitgewezen. Ook daar komt die veiligheid weer bovendrijven. En ja, die wet wordt gebruikt.

We lijken de laatste maanden opnieuw sterk in de ban van terrorisme en veiligheid. In het kader van veiligheid werd ook de toelating voor een benefiet van kunstenaar Dennis Tyfus in het Middelheimpark afgekeurd. Begrijpt u dat soort restricties?

Kati Verstrepen: Het is de verantwoordelijkheid van de overheid om voor onze veiligheid te zorgen en de taak van de politie om alert te zijn voor terreurdreigingen. Als burgers hopen we dat ze hun werk goed doen. Helaas zien we hoe het veiligheidsargument heel vaak misplaatst is of misbruikt wordt. Er worden zogenaamde veiligheidsmaatregelen genomen die onze veiligheid helemaal niet verhogen.

Na de aanslagen in Parijs in 2015 kwamen er controles op de treinen vanuit Antwerpen-Centraal naar Brussel. Wie met de IC-trein naar Brussel wilde, moest door een fuik van leger en politie die identiteit en bagage controleerden. Met name mensen met een niet-westers uiterlijk hingen eraan, ik liep er zo door. Op hetzelfde perron kon je op het andere spoor de stoptrein naar Brussel nemen, waar je zonder controle kon opstappen. Tja. Zulke maatregelen schieten dus niet alleen tekort, ze ontwrichten door die toegenomen etnische profilering onze samenleving en maken die dus niet veiliger.

If mayors ruled the world

Binnenkort zijn het gemeenteraadsverkiezingen. Mocht u burgemeester zijn, waar zou u dan, met onmiddellijke ingang, op inzetten?

Kati Verstrepen: Ik zou investeren in drie dingen: preventie, preventie en preventie. Door het wegvallen van een langetermijnvisie is preventie in veel domeinen weggevallen. Ik zou als burgemeester proactief inspelen op de cijfers die ons leren wat de toekomst brengt. Gemeenten weten hoeveel kinderen er geboren worden of hoeveel nieuwe burgers zich inschrijven. Ze kunnen zich daarop voorbereiden: zorg ervoor dat je voldoende leerkrachten, materiaal en schoolgebouwen hebt.

Goed en gelijk onderwijs is de sleutel tot alles. Als mensen goed onderwijs hebben genoten, doen ze doorgaans minder gewelddadige dingen. Dat geldt ook voor het woonbeleid. Weet hoeveel woningen beschikbaar zijn, ken je huurprijzen, voer beleid en onderneem actie. Vermijd dat mensen het slachtoffer worden van huisjesmelkers of op straat terechtkomen. Doe hetzelfde met je lokale gezondheidszorg en met je politiediensten: investeer ook daar in preventie. 



Wat bedoelt u met investeren in preventie bij de politiediensten?

Kati Verstrepen: Geef de wijkagent opnieuw zijn sleutelrol. We hebben in onze – best uitdagende – wijk altijd een wijkagent gehad: Peter. Die man liep de godganse dag rond. Had je hem nodig, dan sprong je op je fiets, deed een toertje en je vond hem. Peter kende iedereen en iedereen kende Peter. Had je een probleem, dan loste hij het op. Maar wijkagenten lijken nu verdwenen, samen met de jeugdwerkers en de buurtwerkers. Terwijl die nabijheid zo belangrijk is, om de vinger aan de pols van de wijk houden, om te luisteren en te weten wat er leeft. Dat werkt beter dan beveiligingscamera’s, daar kan je niet mee praten.


Optimisme is een plicht

Wat stemt u hoopvol?

Kati Verstrepen: Het engagement van de jeugd. Nogal wat jonge mensen komen aankloppen bij de Liga voor een onbezoldigde stage of vrijwilligerswerk. Ik zie die jonge geestdrift ook bij ons op kantoor. Niet evident want migratierecht is zware, moeilijke materie. Als advocaat migratierecht krijg je te maken met stressvolle, traumatische situaties, en je moet mensen vaak slecht nieuws brengen. Je moet keihard werken, het verdient weinig en het is almaar moeilijker geworden om nog iets gedaan te krijgen. Ondanks die hordes krijgen we toch minstens één keer per maand een mail van een afstuderende rechtenstudent die zich wil inzetten voor migranten. Dan ben ik geneigd om te denken: het komt goed met de toekomst.

Tot slot: kijkt u als optimist of als zwartkijker naar de lokale verkiezingen in oktober? 


Kati Verstrepen: Ik ben sowieso fan van het adagium: ‘optimisme is een morele plicht’. We kunnen niet anders dan met hoop naar de verkiezingen kijken, hopen dat mensen gaan stemmen en dat ze hun verstand gebruiken in het stemhokje. Ik begrijp dat mensen ontevreden zijn, het gehad hebben met het gekissebis van de regeringspartijen en dat ze een proteststem uitbrengen.

Maar extreemrechts is niet de oplossing, het is vooral ook een nutteloze stem. De weinige oplossingen die Vlaams Belang voorstelt zijn totaal onrealistisch. De “oplossing” van deze partij voor “het migratieprobleem” is totaal onuitvoerbaar. Je kunt de grenzen rond België niet sluiten, want ons land is geen eiland en maakt deel uit van een Europese gemeenschap en van een wereldgemeenschap.

Maar ach, ook als de resultaten van de verkiezingen toch tegenvallen, zal ik denken: niets is voor altijd. Ik zei het al eerder: we zijn ook uit de gruwel van de Tweede Wereldoorlog geraakt. Op een bepaald moment zal het gezond verstand zegevieren en komen we er toch weer bovenop. De geschiedenis verloopt in golven, dat weten we. Dus zelfs al zouden we nu nog niet op de bodem van het dal zitten, het wordt beter.