Vrouwen in India eisen veiligheid, ook ‘s nachts

Maar het probleem ligt ontzettend diep. Op 21 augustus staat in The Wire: ‘Niet minder dan 151 volksvertegenwoordigers in het nationale parlement of in de deelstaatparlementen hebben een rechtszaak tegen hen lopen wegens misdaden tegen vrouwen. Dat blijkt uit een onderzoek van in totaal 4693 verklaringen.’ Als gendergeweld zelfs bij volksvertegenwoordigers zo vaak voorkomt, hoeft het niet te verbazen dat er zo weinig gebeurt om dat geweld structureel te bestrijden. ‘Zo lang daders van seksuele misdrijven politieke macht hebben, kan je moeilijk verwachten dat de wet andere seksuele roofdieren angst inboezemt’, vat Stella Paul het samen.

Maar het gaat niet enkel om brutaal geweld.

De Global Gender Gap Index 2022, gepubliceerd door het World Economic Forum, plaatst India op plaats 135 van 140 landen. De index meet economische participatie en kansen, behaald onderwijsniveau, gezondheid en levensduur en politiek empowerment. In 2022 was in India minder dan een op de vier volwassen vrouwen actief in het formele of informele arbeidscircuit, stelde de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) vast. Die 24% is zelfs een achteruitgang ten opzichte van 1990, toen dat 27,8% was. Volgens de Indiase regering sprong dat cijfer eind vorig jaar plots naar 37% vrouwelijke arbeidsparticipatie, maar die toename lijkt volledig gerealiseerd te zijn door het meetellen van vrouwen die niet betaalde arbeid verrichten.

Volgens het Status of Women Report 2015, het resultaat van een overheidsopdracht uit 2013, verbergt dat cijfer van vrouwelijke arbeidsparticipatie nogal wat onderlinge verschillen. In stedelijk India neemt maar 15,5% van de vrouwen deel aan de arbeidsmarkt, terwijl dat in ruraal India 30% is. Van de moslimvrouwen is maar 10% beroepsactief en van de ”werkende“ vrouwen heeft slechts 4% een formele status, inclusief sociale bescherming. En uiteraard spelen genderstereotypes een rol in studie- en beroepskeuze. Op medische opleidingen zitten meer vrouwelijke dan mannelijke studenten, terwijl meisjes maar 26% uitmaken van de ingenieursstudenten.

De kansen van dalitvrouwen (dalits zijn de vroeger onaanraakbare kastegroepen) op de arbeidsmarkt zijn extra beperkt als gevolg van voortdurende vooroordelen en blijvende praktijken van onaanraakbaarheid, ook in de steden, waardoor ze meestal enkel in smerige en onderbetaalde banen terechtkunnen. Datzelfde rapport maakt overigens heel duidelijk dat genderongelijkheid véél ruimer is dan louter inkomensongelijkheid of lage arbeidsparticipatie: ‘In India worden de economische, politieke, religieuze, sociale en culturele instellingen grotendeels gecontroleerd door mannen. De dominante patriarchale waarden worden versterkt en gelegitimeerd door een combinatie van familie, kaste, gemeenschap en religie.’

Meisjes zijn ongewenste last

Dat leidt volgens het rapport tot een cultuur waarin ‘vrouwen vereerd worden als godinnen en tegelijk vermoord worden voor hun bruidsschat.’ De cijfers die de overheid rapporteert over gendergeweld laten zien dat er van verbetering op dat vlak voorlopig geen sprake is. Het aantal formeel geregistreerde klachten van geweld tegen vrouwen steeg van 320.000 in 2015 naar 428.278 in 2021.

Een van de meest zichtbare vormen van gendergeweld is de genderselectie voor de geboorte of de discriminerende behandeling na de geboorte. Documentairemaakster Nupur Basu maakte er in 2008 voor de BBC No Country for Young Girls over. ‘De selectieve abortus van vrouwelijke foetussen is illegaal in India, maar wordt op industriële schaal toegepast. Die praktijk is het resultaat van een samenleving die zonen aanbidt en dochters verwerpt en wordt mogelijk gemaakt door de betrokkenheid van de medische gemeenschap, de politie, het gerecht en de politici’, zegt ze in een reactie op het recente geweld.

Bij de jongste volkstelling van 2011 bleek die genderdiscriminatie verantwoordelijk voor een volkomen scheefgegroeide samenstelling van de bevolking. Voor elke duizend jongens jonger dan zes jaar zijn er in India slechts 914 meisjes. Jongens krijgen de voorkeur omdat ze later moeten zorgen voor hun bejaarde ouders en omdat ze de familielijn voortzetten. Meisjes worden vaak gezien als een ongewenste last, zeker met de sterk stijgende verwachtingen op het vlak van de bruidsschat die ze hun schoonfamilie moeten aanbieden.

Bovendien verhuizen de meisjes na een huwelijk naar die schoonfamilie, waardoor de investeringen in onderwijs of welzijn ook wel voorgesteld kunnen worden als een “verliespost” die alleen de andere familie ten goede komt. Dat verklaart onder andere waarom tien jaar geleden 35% van alle Indiase meisjes en vrouwen ongeletterd was, een percentage dat tot het hoogste ter wereld behoort.

‘Van vrouwen wordt verwacht dat ze allerlei wreedheden – van beledigingen en huiselijk geweld tot verkrachting en kindhuwelijken – in stilte verdragen, want als en wanneer ze die stilte doorbreken, zijn de gevolgen enorm’, zegt het Status of Women Report 2015. Dat is ook de overtuiging van Rukmini Rao, een vooraanstaande vrouwenrechtenactiviste uit Hyderabad. ‘Dowry deaths (moorden op vrouwen van wie de schoonfamilie vindt dat ze een te lage bruidsschat meebrachten, red.), acid attacks (aanvallen met bijtend zuur, red.), honor killings (zogenaamde eremoorden, in India vaak verbonden met kaste, red.), we zijn er intussen zo aan gewend geraakt dat dit geweld het nieuws niet meer haalt’, zei ze tijdens een gesprek in oktober.

Geweld beantwoorden met opvoeding

In Kolkata, en daarna in tal van andere Indiase steden, gingen vrouwen de straat op om te protesteren tegen de voortdurende schendingen van hun recht op veiligheid, eigen keuzes en fysieke integriteit. Dokters en ander medisch personeel legden het werk neer en media besteedden extra veel ruimte aan gendergeweld. De schaal is groter, maar het protest herinnert wel aan de demonstraties in Delhi in 2012 en aan andere beruchte verkrachtingszaken daarvoor en daarna.

Volgens Sujatha Rao hebben die voorgaande protesten niets veranderd voor vrouwen. ‘Er is niets gebeurd om de werkplekken van vrouwen veilig te maken. Nu meer vrouwen gaan studeren en hun individuele rechten opeisen, worden ze ook kwetsbaarder voor het seksuele roofgedrag van mannen die vaak handelen onder invloed van alcohol en pornografie.’

Urvashi Butalia, oprichtster en directeur van de feministische uitgeverij Zubaan, nuanceert dat. Zubaan gaf zes baanbrekende studies over seksueel geweld in Zuid-Azië uit (Body of Evidence) en Butalia weet dus héél goed hoe pijnlijk en afschuwelijk de realiteit is. Toch zei ze tijdens een gesprek in oktober vorig jaar: ‘Het klopt dat de statistieken aangeven dat er jaar na jaar meer gewelddaden of misdaden tegen vrouwen worden aangegeven bij de politie. Dat toont tegelijk een groeiend probleem, maar ook een toenemend debat erover. Er is een voortdurend probleem met geweld tegen vrouwen, maar dat maakt van India nog niet het slechtste land voor vrouwen. Er zijn de voorbije decennia immers ook echt positieve dingen gebeurd. Kijk maar naar de verplichting om in de panchayats of dorpsraden te streven naar een gelijke vertegenwoordiging voor vrouwen. Daardoor zijn er vandaag bijna anderhalf miljoen vrouwen die hun lokale gemeenschap mee besturen.’

De vaststelling dat vrouwen meer geweld ondervinden naargelang ze meer vrijheid opeisen mag volgens de vrouwen van Reclaim the Night niet leiden tot het soort aanbevelingen waarmee de deelstaatoverheid in West-Bengalen kort na de verkrachtingszaak naar buiten kwam. Met name de aanbeveling dat vrouwen zo weinig mogelijk in nachtdienst ingezet moeten worden, vindt geen genade. In een open brief van 22 augustus reageren de vrouwen van Reclaim The Night dat zoiets ondoenbaar is. ‘Want hoe ga je vroedvrouwen vervangen? Of vrouwelijke dokters en verplegend personeel dat overwegend vrouwelijk is? Bovendien is het exact het tegengestelde van wat vrouwen eisen, namelijk structurele ingrepen om hun recht op arbeid veilig te kunnen uitoefenen. Zorg er integendeel voor dat er voor vrouwen én voor mannen veilige plekken zijn waar ze tijdens hun lange nachtdiensten kunnen uitrusten. Hoe moeilijk kan dat zijn?’, vragen ze zich af.

‘Aan de andere kant,’ reageert Aparna Ghosh, ‘geloof ik niet dat steeds zwaardere straffen, laat staan de doodstraf, vrouwen bescherming bieden tegen seksueel geweld’. Ook de andere feministische voortrekkers die ik contacteerde verzetten zich tegen de populistische roep naar snelrecht en de doodstraf voor daders. ‘De vier daders van de Nirbhaya-verkrachting uit 2012 werden veroordeeld tot de doodstraf. Die straf werd in 2020 effectief uitgevoerd. Maar het afschrikkingseffect van die executies was nul’, zegt Vrinda Grover. ‘De doodstraf dient enkel om politieke punten te scoren, niet om het onderliggende probleem aan te pakken.’

Op de vraag wat er dan wel moet gebeuren, luidt het antwoord opvallend vaak: meer en betere opvoeding, met name seksuele opvoeding. Voor Rukmini Rao is het een echte cri du coeur: ‘In antiek India werd seksualiteit in al zijn vormen gevierd als een bron van genot en leven. Kijk maar naar de afbeeldingen op de tempel van Khajurao en op zoveel andere, kleine en grote tempels in India. Vandaag is seksualiteit echter taboe op school en zijn de gezinnen te preuts om het over seks te hebben. Kinderen kennen hun eigen lichaam niet. Meisjes worden in het ongewisse gelaten over menstruatie. Jonge mannen groeien gescheiden van meisjes op en vormen zich een beeld van seksualiteit louter op basis van porno die in toenemende mate en goedkoop voorhanden is op mobiele apparaten. Vrouwen worden gereduceerd tot seksuele objecten, mannen worden gewelddadiger.’

Een einde aan het machtsmisbruik

Sujatha Rao steunt de oproep voor betere seksuele opvoeding, maar denkt dat ook dat niet volstaat. ‘Daarnaast is er dringend behoefte aan betere handhaving van bestaande wetten en aan een sneller en effectiever rechtssysteem. Maar ook aan meer en betere carrièrekansen voor meisjes, meer geloof in gelijke rechten en een versnelde inspanning om tot een gendergelijke samenleving te komen.’

Repressie voldoet nooit als antwoord, gelooft Rukmini Rao. ‘Feministische actie beperkt zich niet tot protest tegen individueel geweld, maar richt zich ook op betere toegang voor meisjes tot kwalitatief onderwijs, op voedzame middagmalen op school, op veilige mobiliteit, op verzet tegen alcoholisme. De gruwel van gendergeweld duurt in India al eeuwenlang. Toch blijven we als feministen, mannen en vrouwen, vechten voor verandering. We willen nieuwe en betere wetten én dat die beter afgedwongen worden. En we willen dat er een einde komt aan het machtsmisbruik van mannen over vrouwen, wat seksueel geweld uiteindelijk is. De overheid moet daarvoor eindelijk haar verantwoordelijkheid nemen.’