KU Leuven bekroont directeur 11.11.11 en bruggenbouwers van 60 jaar migratie

MO*redactie

25 oktober 2024 • 11 min leestijd

Els Hertogen, directeur van 11.11.11, en vier pioniers-bruggenbouwers uit de Turkse en Marokkaanse gemeenschap krijgen een KU Leuven-erepenning als erkenning voor hun werk. Dat gebeurt naar aanleiding van de 600ste verjaardag van de universiteit en 60 jaar Turkse en Marokkaanse migratie in België.

De universiteit reikt samen met de faculteit Sociale Wetenschappen erepenningen uit aan Els Hertogen, 11.11.11-directeur en alumna van de universiteit, en aan Selamet Belkiran, Mohammed Chakkar, Ayce Isci en Najat Saadoun, vier ‘pioniers en bruggenbouwers uit de Marokkaanse en Turkse migratie’, aldus de universiteit.

Met zo’n erepenning wil de universiteit ‘externe collega’s’ erkennen ‘die zich op academisch of maatschappelijk vlak onderscheiden hebben en die een belangrijke bijdrage hebben geleverd in de relatieopbouw tussen faculteiten en universiteiten’.

De universiteit en haar faculteit loven Hertogen om de groei en transformatie die de koepel voor internationale solidariteit onder haar leiding doormaakt en om haar ‘holistische aanpak, waarbij wetenschappelijk onderzoek, beleidsbeïnvloeding en maatschappelijke betrokkenheid worden gecombineerd’ en die ‘de impact van 11.11.11 heeft vergroot’.

De vier pioniers-bruggenbouwers krijgen met hun erepenning dan weer lof omwille van hun rol in 60 jaar Turkse en Marokkaanse migratie en de 50-jarige erkenning van de islam als eredienst in België. ‘Het gaat om mensen die een grote rol hebben gespeeld in de emancipatie van de Marokkaanse, Turkse en islamitische gemeenschappen en bruggenbouwers waren en zijn naar de bredere Belgische samenleving.’

De erepenningen worden officieel uitgereikt op 7 november.

11.11.11-directeur Els Hertogen hield eind september nog een bevlogen pleidooi over de angst om je stem te verheffen op een evenement van Esperas, een samenwerkingsverband van drie verenigingen die zich inzetten voor vrouwen wereldwijd. Naar aanleiding van de KUL-erepenning publiceren we dat pleidooi hieronder:

Ik heb al regelmatig de kans gekregen om te spreken. Voor kleine groepen van 10 personen, voor 500 studenten, voor 10.000 mensen op een plein. Op radio en televisie, in podcasts en in geschreven opinies. En toch. Toch ging dit mij niet altijd makkelijk af. Toch twijfelde ik elke keer opnieuw als ik de vraag kreeg. Diep vanbinnen hoorde ik mezelf elke keer denken: wat heb ik eigenlijk te vertellen? Waarom zou ik ruimte innemen die voor een ander bedoeld is? Waarom zou iemand überhaupt mijn verhaal willen horen?

Op een bepaald moment vroeg ik me af van waar die diepe twijfel toch kwam? Ik wil jullie daarom héél erg bedanken om me uit te nodigen om te spreken vanavond. Als vrouw. Want het is net vanuit mijn vrouw-zijn dat ik jullie wil meenemen in een overtuiging die zich jaren geleden hardnekkig in mijn hoofd, hart en lijf vestigde. Het gaat over de combinatie van vrouw-zijn én het woord nemen.

Ik kom uit een brede familie. Waar vooral de mannen het hoge woord voerden: veel woorden, luid, aanwezig. Gezellig en geanimeerd. Maar ook tekenend voor het beeld dat ik meekreeg over “het woord nemen”.

Ik zag twee dingen gebeuren. Eén. Er werd spreekwoordelijk gevochten voor de schijnbaar beperkte gespreksruimte. Twee. Mijn grootmoeders zorgden voor het eten en kinderen. Uiteraard zijn dit straffe madammen, die hun eigen weg baanden. Erg geëngageerd in daden, maar ik zag hen zelden expliciet het woord nemen en meedraaien in tafelgesprekken over wat er gaande was in de wereld. Dit in een periode dat politici vooral mannen waren, TV-presentatoren mannen, journalisten mannen. Kortom: iedereen die een mening over de wereld verkondigde, waren vooral mannen.

Onbewust leerde ik mezelf, één, als je spreekt, ontneem je ruimte aan de ander, het is een zero-sum-game. En, twee, de gesproken ruimte, zeker als het over de actualiteit of buitenwereld gaat, is logischerwijze vooral bedoeld voor mannen.

Dit terwijl ik als kind al ongelooflijk geïnteresseerd was in die buitenwereld. Als 11-jarige volgde ik de golfoorlogen en de campagnes van Vlaams Blok, schreef hierover gedichten en verzamelde handtekeningen. Ik koos overtuigd voor de richting Politieke Wetenschappen, met focus op internationale betrekkingen en solidariteit.

Interesse in en engagement rond ongelijke machtsverhoudingen is mijn ding. Ik merk het in mijn hoofd wanneer ik de krant opensla, op zoek naar nieuws of verhalen en zie dat mijn aandacht altijd naar dit internationale gaat. Ik merk het in mijn hart wanneer ik lees over de conflicten in Gaza, Libanon of Oost-Congo. Ik merk het in mijn buik wanneer ik in actie schiet en een huiskamerconcert bij mij thuis organiseer om geld in te zamelen of mee ga betogen.

Ik engageerde me altijd al, in daden. Maar het woord nemen, mijn stem gebruiken, ruimte innemen, dat was en is veel minder evident. Want je laten horen staat gelijk aan: luid zijn, roepen, cassant zijn, ruimte ontnemen aan een ander. Of dat was alleszins mijn overtuiging. En dit ben ik niet. Dit wil ik ook niet zijn. Dit is ook niet wat de wereld nodig heeft volgens mij.

Maar de afgelopen jaren begon het me steeds scherper te dagen. Wat als dit maar een overtuiging is? Een verkeerde overtuiging? Iets dat wij ons vrouwen onszelf hebben wijsgemaakt? De overtuiging dat ruimte innemen, betekent dat je anderen ruimte ontneemt. Dat je enkel ruimte kan innemen als je cassant, hard en luid bent.

Wat als we dit vervangen door de overtuiging dat onze stem en onze boodschap als vrouw, gericht op harmonie tussen mensen en tussen mens en natuur, gericht op opbouwen in plaats van afbreken, nét datgene is wat de wereld moet horen vandaag.

Wat als wij geloven dat luisteren en de ander écht zien de basis is om je mening te vormen. Dat deze helder én tegelijk verbindend uiten, de manier is om onze wereld waarin zoveel armoede, onveiligheid en onzekerheid is, te helen.

Wat als wij ten volle geloven dat elke keer dat een vrouw haar stem verheft, de wereld op dat eigenste moment een betere plek is.

Deze overtuiging is bij mij beginnen dagen, net door al die inspirerende vrouwen die elke dag hun stem verheffen. Ik merkte dat zij door hun stem te gebruiken net meer ruimte creëerden, want ik kreeg de kracht en goesting om mijn eigen stem te laten horen. Zij doorbraken bij mij de overtuiging dat ruimte innemen een zero-sum-game is. Integendeel. Er is ruimte genoeg voor iedereen. Meer zelfs: die ruimte kan je oneindig vergroten. Alles heeft te maken met de manier waarop je ruimte inneemt. En heel vaak zijn het net vrouwen die ruimte innemen op zo een manier dat er net méér ruimte ontstaat voor anderen.

Ik heb het over Passy Mubalama, die in Oost-Congo met vrouwen werkt die slachtoffer zijn van seksueel geweld. Haar organisatie voorziet in opvang, maar haar werking gaat veel verder dan dat. Zij wil dat vrouwen in de politiek gaan, want pas als vrouwen een plaats rond de tafel hebben, zal er échte verandering komen. Zij werkte mee aan een project om vrouwen te versterken om zich verkiesbaar te stellen tijdens de Congolese parlementsverkiezingen in 2023. 1000 vrouwen werden zo aangetrokken. Het uiteindelijk resultaat blijft bedroevend, met slechts 13% vrouwen in het Congolees Parlement, terwijl dit aandeel in de wereld gemiddeld 26% is. Ook een te laag percentage. Maar toch. De kiemen zijn gelegd en de plannen gesmeed om voor de verkiezingen in 2028 nog sterker en betere voorbereid te staan. Het feit dat Congo vandaag een vrouwelijke premier heeft, geeft deze vrouwen enorm veel hoop. Wat hen drijft is hun geloof dat vrouwen beter dan mannen weten wat nodig is om voor de samenleving te zorgen, in al haar aspecten. Zij geloven dat échte verandering alleen kan met hen erbij.

Ik heb het over Elizabeth Watuthi - klimaatactiviste, over Kate Raworth – bezieler van een nieuw economisch model, over Jacinda Ardern – voormalig eerste minister in Nieuw-Zeeland, over Esperanza van Accion Ecologica in Ecuador die voor het behoud van het Amazonewoud strijdt tegen grote mijnbouwbedrijven. Ik heb het ook over mijn grootmoeder die in haar laatste levensjaren absoluut geen blad voor de mond nam en het heft in eigen handen nam als het over haar afscheid van het leven ging. Over mijn dochters, die mij elke dag verbazen over hun kracht om grenzen te stellen en hun dromen na te jagen.

Als je vanuit die bril de wereld inkijkt, zie je onnoemelijk veel vrouwen die hun stem verheffen. Niet altijd in de spotlights, maar consequent, vanuit hoofd, hart én buik.

Dan zie je de stappen naar meer rechtvaardigheid en liefde. Dan duiken deze op tussen de berichten van kommer en kwel en geven zij hoop en maken strijdvaardig.

2023 telde het hoogst aantal gewapende conflicten op staatsniveau. Er zijn humanitaire crisissen in bijna alle regio’s van de wereld. Onderzoek toont aan dat betrokkenheid van vrouwen bij vredesopbouw en in conflictresolutie leidt tot duurzame vredesakkoorden. Toch werd er slechts één van de 18 vredesakkoorden in 2022 ondertekend en bijgewoond door een vertegenwoordiger van een vrouwenorganisatie. De militaire uitgaven stijgen, terwijl vrouwenorganisaties worstelen met financiering. Als je dit hoort, kan je niet anders dan te besluiten dat er een gebrek is aan politieke wil om vrouwen die plek aan de tafel van vredesgesprekken te geven. Maar dan kan je ook niet anders dan besluiten dat het zo enorm hard nodig is om voor die ruimte voor vrouwen op te komen, elke dag opnieuw.

Dat kan op heel veel manieren. 11.11.11 doet dit door projecten op te zetten met vrouwen en door te lobbyen bij onze Belgische en internationale overheden. Maar dit kan ook, door als vrouw je stem te verheffen, door ruimte in te nemen, op een manier die past bij jou. Door te gaan stemmen, ook als er geen stemplicht is. Door te stemmen op kandidaten die van gelijkwaardigheid een verkiezingspunt maken.

Eens je beseft en weet dat elke vrouw die haar stem verheft ruimte creëert voor andere vrouwen, dan moet jouw stem niet onmiddellijk leiden tot de grootse veranderingen. Dan weet je dat dit deel uitmaakt van een wereldwijd systeem van vrouwen en dat enkel al dit het verschil maakt. Zoals de vleugelslag van een vlinder in China een orkaan in Texas kan veroorzaken.

Ik besef maar al te goed dat ik niet in dezelfde omstandigheden mijn stem verhef als Passy in Oost-Congo of Esperanza in Ecuador, die moeten vrezen voor arrestatie of erger. En toch voel ik me met hen verbonden. Toch weet ik intussen dat ik ruimte creëer voor hun boodschap en hun werk door hier mijn stem te verheffen op mijn manier. Door bijvoorbeeld mee mijn schouders te zetten onder de 505-concerten van mei dit jaar, waar 20.000 afzakten naar het Sint-Jansplein en meer dan 50.000 mensen thuis de livestream volgden om zo meer dan 80 sprekers en artiesten hun pleidooi voor Menselijkheid te horen houden. Niet cassant of wereldvreemd, wel helder, verbindend en krachtig. Hind was één van de twee fantastische presentatoren. Samen creëerden we ruimte voor andere stemmen.

Passy en Esperanza zijn vrouw. Hun stem doet ertoe. Ik ben vrouw. Mijn stem doet ertoe. Jullie zijn vrouw. Jullie stem doet ertoe. Zo zijn we verbonden en gaat de cirkel rond.

Jezelf vrouw onder vrouwen voelen en dit ten volle beseffen geeft onnoemelijk veel kracht. Ik merkte dit heel concreet toen ik enkele maanden geleden in een TV-debat zat met een van de machtigste politici in Vlaanderen. Ik beeldde me op dat moment in, welke vrouwen ik achter me had staan. Eerst doken mij drie dochters op, mijn mama, grootmoeders, mijn zus, mijn vriendinnen, vrouwelijke collega’s, en dan popten vrouwengezichten op die ik ooit tegenkwam en voelde ik zelfs de aanwezigheid van vrouwen die ik nog niet kende. Zo dook ik de opnamestudio in. Ik heb me zelden zo rustig gevoeld tijdens een tv-gesprek. Niet opgepompt, niet op de borst geklopt, niet oeverloos voorbereid met mijn hoofd. Maar vanuit mijn hart en buik, als vrouw onder vrouwen.

Mijn oproep naar jullie is dan ook. Laat jezelf toe om je vrouw onder vrouwen te voelen. Laten we onszelf nooit wijsmaken dat als we ruimte innemen, we deze ontnemen aan anderen. Er is meer dan ruimte genoeg voor boodschappen van verbinding, rechtvaardigheid en liefde. Liefde creëert alleen maar meer liefde. Verhef je stem. Want als jij jouw stem verheft, luid of fluisterend als de vleugelslag van een vlinder, verhef jij de wereld op dat eigenste moment.

Els Hertogen, speech tijdens 'Zes Stemmen voor Vrede', georganiseerd door Esperas in Brugge op 26 september 2024 (licht geredigeerd op 24 oktober 2024).