“‘‘AfricaMuseum: is dit het einde van de neokoloniale safari?’’

Het AfricaMuseum in Tervuren is opnieuw in een storm terechtgekomen. Na het ontslag in december van Tine Geunis, hoofd van de afdeling Publiek en Partners, zorgt medewerkster Nadia Nsayi nu voor opschudding. Op 5 januari 2025 stelde ze in een column in De Morgen het gebrek aan leiderschap en visie van het museum aan de kaak, wat een golf van reacties teweegbracht.

Als initiatiefneemster van de campagne voor de restitutie van Afrikaans cultuurbezit in België én voorzitter van een partnervereniging van het AfricaMuseum, heb ik de discussie op de voet gevolgd. Ik ben bezorgd en verwonderd over de opeenvolging van klachten om twee redenen.

Ten eerste mag dit rumoer ons niet doen vergeten dat de objecten in het museum een onschatbare spirituele, identiteits- en symbolische waarde hebben. Voor mij is het AfricaMuseum een plaats van meditatie, in afwachting van de teruggave - en je zou kunnen zeggen de bevrijding - van deze belangrijke symbolen die mij verbinden met mijn gekoloniseerde voorouders.

Ten tweede, in een tijd waarin geen enkele grote Belgische instelling zich bezighoudt met de diepgaande taak om mentaliteiten te dekoloniseren, moet het AfricaMuseum ook de plek bij uitstek zijn voor educatie en overdracht over een koloniaal verleden waarvan het geweld taboe blijft in onze schoolboeken.

Desorganisatie van het museum

Het zou verkeerd zijn om te denken dat de problemen van het museum louter van interne aard zijn. Ze gaan veel dieper dan dat. De teruggave van Afrikaans cultureel bezit, de verantwoordelijkheden op naam en de noodzaak van financiële compensatie voor gekoloniseerde landen zijn een zwaard van Damocles dat boven elk debat over de koloniale erfenis hangt. Zouden we uit angst om terug te moeten betalen niet liever zwijgen over het feit dat we gestolen hebben?

Vanuit dit oogpunt dragen de onderfinanciering van het AfricaMuseum, het niet invullen van vacatures en het niet aannemen van de beste profielen bij aan de desorganisatie van het museum. Dit leidt uiteindelijk tot het vervagen van de algemene boodschap en het reduceren van de kwantiteit en het niveau van de debatten.

Welke politieke stroming heeft nog belang bij het financieren van dit museum? 

Het AfricaMuseum kan niet langer het kolonialisme promoten en slaagt er evenmin in zich om te vormen tot een museum voor hedendaagse Afrikaanse kunst. Deze federale instelling zou dus wel kunnen doen wat Generatie Z en multicultureel België van haar verwachten: volwaardige programma's opzetten om mentaliteiten te dekoloniseren.

Misschien worden de staats- en privéhanden die het AfricaMuseum financieren wel zwaar en lui uit angst dat het museum verder zal afglijden in deze dekoloniale richting? Het museum de middelen ontnemen om te handelen is in feite het onderdrukken van alle mogelijke werkzaamheden in een meer inclusieve en moderne ethische richting.

Laten we niet vergeten dat de aanbevelingen van de Congo-commissie over het koloniale verleden door de staat werden begraven. Moeten we daaruit afleiden dat elke poging om het koloniale verleden te ontmaskeren een doodgeboren kindje is? En dat het AfricaMuseum, ondanks zijn renovatie, hetzelfde lot zal beschoren zijn als het zijn einde nadert? 

Het einde van de neokoloniale safari?

Het lijkt erop dat naarmate Rusland en China oprukken, de Europese economische belangen op het Afrikaanse continent afnemen. Dat blijkt ook uit de ontgoocheling van Frans president Macron tegenover Afrikaanse leiders. Welk politiek en economisch nut heeft het dan om een museum te financieren dat niet langer een etalage kan zijn voor het Afrikaanse eldorado?

Is de huidige Belgische media-aandacht voor het museum het begin van het einde van de neokoloniale safari? Het lijkt erop dat, aangezien de Congolese ondergrond niet meer zo rendabel is als vroeger, we liever het doek sluiten voor het paternalistische kapitalistische propaganda-orgaan dat het AfricaMuseum is.

Waarom is dit belangrijk?

Zoals we weten is het AfricaMuseum een koloniaal propagandamiddel dat al meer dan een eeuw wordt gebruikt om zwarte mensen af te schilderen als naar, achterlijk, wild, hyperseksueel, ongeorganiseerd, enzovoort. Een oorspronkelijke leugen die op grote schaal werd bedacht en verspreid door wetenschappers en politici, heeft verschillende gevolgen gehad.

Het is onaanvaardbaar en paradoxaal dat het AfricaMuseum zich permitteert om de macht niet te delen met Congolezen.

Terwijl sommigen hebben geleerd om hoffelijke racisten te zijn, worden anderen nog steeds gediscrimineerd op het gebied van werk, huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg. Dus nee, dit instituut mag niet sterven, want het heeft een schuld af te lossen en waardigheid van zwarte mensen te herstellen.

Gezien de rol die het heeft gespeeld tijdens de kolonisatie, heeft het AfricaMuseum een enorme verantwoordelijkheid die zich vertaalt in een tweeledige missie. De eerste is het uitroeien van het racisme dat bij Belgen is ingeprent met veel wetenschappelijke verantwoording en pseudo-neutraliteit. De tweede is een goed voorbeeld stellen op het gebied van inclusie.

Het is onaanvaardbaar en paradoxaal dat het AfricaMuseum zich permitteert om de macht niet te delen met Congolezen. Het percentage zwarte medewerkers is nihil en geen enkel afdelingshoofd is van Afrikaanse afkomst. Natuurlijk is niet elke Afro-afkomstige per se gekwalificeerd, maar de statistieken over discriminatie bij aanwerving en intellectuele eerlijkheid verplichten ons om te erkennen dat zelfs de meest bekwame mensen gediscrimineerd worden.

Het is aan ons om deze momenten van invraagstelling en collectief debat aan te grijpen om van het AfriaMuseum een speler van het heden te maken en geen glorie van het verleden.