“‘'Tijdens haar verjaardagsfeestje legde de NAVO vooral de schuld bij de ander'’

De NAVO vierde zopas haar 75-jarig bestaan in Washington. Door de Franse president Macron werd de militaire alliantie vijf jaar geleden nog hersendood verklaard. Maar de oorlog in Oekraïne gaf ze opnieuw wind in de zeilen. 'We realiseerden de grootste versterking van onze collectieve defensie in een generatie', luidt het trots in de slotverklaring van de Washington-top.

Er valt weinig te vieren. In Europa klinkt de oorlogstrom. Met de spanningen neemt de bewapening toe. De kernwapendreiging was nooit eerder zo groot. Volgens voormalig Voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, moeten we zelfs omschakelen naar een oorlogseconomie.

'Onze belofte om elkaar en elke centimeter geallieerd grondgebied te allen tijde te verdedigen is ijzersterk', klonk het strijdvaardig in Washington. Op dit cynisch feestje gedrenkt in militaristische hoogmoed was de kernboodschap vrij vertaald: de diplomatie heeft gefaald en dat is de schuld van "de ander".

Opperen dat de NAVO haar aandeel heeft in de toegenomen internationale spanningen is een vorm van profanatie. Kritische geluiden over de erfenis en huidige gedaante van de NAVO zijn er dan ook amper te vinden.

Een minder fraaie NAVO-geschiedenis

In slotverklaringen van NAVO-hoogmissen wordt steevast de mantra herhaald dat de NAVO is gegrondvest op gedeelde waarden van 'mensenrechten, democratie en de rechtsstaat'. Zo staat het ook in het oprichtingsverdrag van de NAVO uit 1949 … met de Portugese dictatuur van Antonio Salazar als een van de 12 stichtende leden.

De VS en de NAVO zouden daarop militaire staatsgrepen in tal van landen tolereren, steunen of zelf organiseren met inbegrip van Griekenland en Turkije, twee NAVO-lidstaten. In die eerste decennia vochten verschillende NAVO-landen bloedige oorlogen uit in hun kolonies waar discriminatie, plunderingen en onderdrukking schering en inslag waren.

In de slotverklaring van Washington passeert veel de revue, maar over Gaza geen woord.

Tijdens de Koude Oorlog primeerde de strijd tegen het communisme boven de verdediging van de rechtsstaat. Ook na de Koude Oorlog lieten de NAVO-bondgenoten hun tanden zien met oorlogen die de Balkan, Afghanistan, Irak en Libië ontwrichtten. Telkens betaalde de burgerbevolking een hoge tol.

Vandaag zien we hoe Israël met diplomatieke en militaire steun van verschillende NAVO-lidstaten Gaza straffeloos kan vernietigen. Mensenrechten? Internationaal recht? In de slotverklaring van Washington passeert veel de revue, maar over Gaza geen woord.

De NAVO wist dat het een oorlog in Oekraïne dreigde uit te lokken

De NAVO kent een in bloed gedrenkte geschiedenis die veraf staat van 'het verlangen om in vrede te leven met alle volkeren en alle regeringen', zoals de eerste zin van het NAVO-verdrag luidt.

Ook de oostwaartse uitbreidingen van de NAVO in Europa na de Koude Oorlog kunnen bezwaarlijk als een 'verlangen om in vrede te leven' worden geïnterpreteerd. Ze zorgden van meet af aan voor spanningen met Rusland.

De NAVO-leiders waren zich goed bewust van de potentiële risico’s. Uit zopas opgedoken documenten blijkt dat toenmalig veiligheidsadviseur Anthony Lake in 1995 VS-president Bill Clinton waarschuwde dat 'het Russische leiderschap zijn uiterste best zal doen om ons beleid te laten ontsporen, gezien zijn overtuiging dat elke uitbreiding van de NAVO naar het oosten in de grond tegen de langetermijnbelangen van Rusland ingaat'. Toenmalig Russisch president Boris Jeltsin had eerder al twee brieven gestuurd naar zijn VS-ambtsgenoot waarin hij schreef dat de uitbreiding van de NAVO niet alleen bij de oppositie, maar ook in gematigde kringen 'opgevat zal worden als een vorm van neo-isolatie van ons land'.

De Russische bezwaren werden genegeerd. Tussen 1999 en 2004 traden tien landen toe.

Toen de plannen op tafel lagen om ook Oekraïne op te nemen schreef William Burns, toenmalig VS-ambassadeur in Moskou (en huidig CIA-directeur) in een confidentieel rapport: 'Deskundigen vertellen ons dat Rusland vooral bezorgd is dat de sterke verdeeldheid in Oekraïne over het NAVO-lidmaatschap - waarbij een groot deel van de etnisch-Russische gemeenschap tegen het lidmaatschap is - zou kunnen leiden tot een grote breuk, geweld of in het ergste geval een burgeroorlog. In dat geval zou Rusland moeten beslissen of het ingrijpt.'

De beslissing op de NAVO-top in Boekarest in 2008 om Oekraïne uitzicht te geven op lidmaatschap was met andere woorden een daad van selffulfilling prophecy. Frankrijk en Duitsland waren destijds tegen omdat het – in de woorden van Frans Premier Fillon - 'geen goed antwoord was op de machtsevenwichten tussen Europa en Rusland'. De VS zette door waarop onmiddellijk de militaire samenwerking (met onder meer jaarlijkse manoeuvres) met Oekraïne werd opgeschroefd.

Vorig jaar gaf NAVO-secretaris-generaal Stoltenberg voor het Europees Parlement zelf toe dat Rusland ten oorlog trok om te voorkomen dat 'de NAVO, meer NAVO, dicht bij zijn grenzen zou komen'. Hij zei met andere woorden dat een neutrale status van Oekraïne een bloedbad had kunnen doen voorkomen.

Sinds de Russische invasie is er maar één beleid: Oekraïne in de oorlog houden en zo 'Rusland verzwakken', dixit VS-minister van Defensie Lloyd Austin over het langetermijndoel van de oorlog. Volgens een in april verschenen onderzoek in het gezaghebbende Amerikaanse tijdschrift Foreign Affairs stonden Rusland en Oekraïne kort na de illegale Russische invasie op het punt om een akkoord te tekenen omdat beide landen gauw inzagen dat ze hun doelstellingen niet militair konden verwezenlijken.

Ze waren bereid tot verregaande concessies, met centraal de neutraliteit en sluitende veiligheidsgaranties voor Oekraïne, die neerkwamen op wat geldt voor NAVO-lidstaten in artikel 5 (als een land wordt aangevallen wordt dat beschouwd als een aanval op alle anderen). De VS en het Verenigd Koninkrijk weigerden evenwel hun steun en moedigden Kiev aan om verder te vechten. Sindsdien sneuvelden tienduizenden soldaten aan de beide kanten van het front.

Militarisering

De NAVO hanteert een "schuld-van-de-anderdiscours", maar draagt met haar oostwaarts expansiebeleid en – de jongste jaren - militaire opbouw in Azië zelf een grote verantwoordelijkheid in de militarisering van internationale relaties. De confrontatiepolitiek tegen Rusland en China, die door de NAVO "systemische rivalen" worden genoemd, voedt een gevaarlijke wapenwedloop en droeg ertoe bij dat het risico op een kernoorlog sterk toenam.

De NAVO is goed voor goed meer dan de helft van de wereldwijde militaire uitgaven, een aandeel dat zal blijven groeien.

Het doembeeld van een imperiaal Rusland dat op het punt staat Europa binnen te vallen – ook al zou het openen van een tweede front met de NAVO een Russische zelfmoordmissie zijn - is een ideaal excuus voor de militarisering van Europa. In de aanloop naar de NAVO-top kondigde NAVO-secretaris-generaal Stoltenberg trots aan dat inmiddels 23 lidstaten minstens 2% van hun BBP uitgeven aan hun militaire apparaat. Volgens een recent NAVO-rapport zullen de lidstaten dit jaar 18% meer uitgeven dan vorig jaar.

De NAVO is goed voor goed meer dan de helft van de wereldwijde militaire uitgaven, een aandeel dat zal blijven groeien. De militaire industrie ziet zo zijn invloed toenemen en doet gouden zaken. Niet toevallig was er in de marge van de top een conferentie met de militaire industrie en beleidsmakers met het oog op het versterken van de militair-industriële basis en het opvoeren van de productie.

De absurditeit is dat de verplichting om de militaire uitgaven op te trekken (in NAVO-verband) in een aantal Europese NAVO-landen gepaard gaat met de verplichting van de Europese Commissie om de budgettaire broeksriem aan te halen. Om het even concreet te maken: België moet van de EU op zoek naar 27 miljard besparingen de komende 7 jaar. Tegelijk moet het militaire budget omhoog tot minstens 5 miljard euro jaarlijks extra om de NAVO-norm van 2% te kunnen halen.

Militarisering verhindert actie voor globale sociale en milieudreigingen

Het pleidooi van historische Europese leiders zoals Willy Brandt of Olof Palme voor ontwapening en constructief nabuurschap (‘common security’) aan het eind van de Koude Oorlog is vervangen door het tegenovergestelde: meer wapens, meer militaire uitgaven en een a priori vijandige opstelling tegenover "systemische rivalen" waar geen plaats meer is voor diplomatie en voor onderhandelingen.

Spanningen tussen gemilitariseerde blokken verhinderen snelle actie om onze planeet te behoeden voor de echte dreigingen zoals de klimaatverandering, ongelijkheid en armoede, en kernwapens. We hebben nood aan een veiligheidssysteem dat gericht is op mensen, inclusief is en gebaseerd op respect voor wederzijdse veiligheidsbelangen, op gemeenschappelijke veiligheid. De NAVO beantwoordt niet aan die doelstellingen.

In Europa hebben we dringend een staakt-het-vuren nodig om een potentiële escalatie af te wenden en het pad te effenen voor nieuwe ontwapeningsonderhandelingen. In het Midden-Oosten moet het Westen tonen dat het mensenrechten en internationaal recht consequent verdedigt door een einde te maken aan de genocide in Gaza. In Azië is er behoefte aan een grote veiligheidsconferentie met China over wederzijdse veiligheidsbelangen.

In de wereld hebben we nood aan menselijke veiligheid waar iedereen toegang heeft tot basisnoden als een belangrijke bijdrage tot geweldpreventie en conflicthantering. Het is tijd om het roer om te gooien naar een vredesbeleid met visionair leiderschap dat begrepen heeft dat het zo niet verder kan.