Het feministische verhaal van de eenkindpolitiek

Ik open dit artikel graag met een bekende quote van David Hume, een filosoof en geschiedschrijver uit de tijd van de Verlichting: ‘There is no such thing as freedom of choice unless there is freedom to refuse.’

Het idee dat er alleen vrijheid van keuze kan bestaan als de mogelijkheid tot weigeren er tegenover staat, vormt de basis van mijn onderzoek. Om je als lezer te betrekken bij dit onderzoek wil ik graag de nadruk leggen op het persoonlijke aspect ervan aan de hand van een situatieschets die mijn eigen ervaring met dit beleid illustreert.

Ik was als kind gewenst, maar toch werd ik verborgen gehouden omdat ik zonder geboortecertificaat geboren was onder het eenkindbeleid. Toen ik wat ouder was, verhuisde ik met mijn familie naar de Chinese hoofdstad Beijing waar dit soort ervaringen niet gebruikelijk waren. Daardoor voelde ik me soms alleen. Het verhaal van mijn vroege jeugd klinkt buitenaards en fictief, en toch is dit de harde realiteit voor mij en vele anderen.

In de zomer van 2021 verhuisde ik naar België en begon ik Nederlands te leren, met als doel me in te schrijven voor mijn droomopleiding Gender en Diversiteit. Gemotiveerd om op deze manier onderzoek te voeren naar het beleid dat het leven van miljoenen heeft beïnvloed, heb ik mijn scriptie gewijd aan het onderzoek van het driekindbeleid en gendergelijkheid in China.

Eenkindpolitiek en China

Het is onmogelijk om het geboortebeleid van China te bekijken zonder op zijn minst even stil te staan bij het eenkindbeleid. Hoewel het officiële beleid pas in 1980 van kracht ging, kampte China al met demografische problemen voor de oprichting van de Volksrepubliek.

Al decennialang was het voor beleidsmakers moeilijk om de nationale middelen op een efficiënte manieren te beheren. Uiteindelijk zorgde deze problematiek ervoor zorgde dat het eenkindbeleid in leven werd geroepen als oplossing voor de trage economische ontwikkeling van het land.

Maar voor een land zo groot als China is het altijd een uitdaging om beleid op nationaal niveau uit te voeren. De implementatie van dit beleid op lokaal niveau was vaak problematisch en leidde soms tot extreme acties zoals gedwongen abortus, sterilisatie of grote boetes voor de families die de regels overtraden.

Veel van de kinderen die het licht zagen in deze periode werden verborgen gehouden om dergelijke straffen te vermijden. Dit verklaart ook waarom er vaak zoveel negatieve reacties zijn wanneer er wordt gesproken over de eenkindpolitiek. Dit maakt het moeilijk om met een kritisch oog naar het beleid te kijken, ook al zijn er enkele positieve dingen uit voortgevloeid. 

De enige dochter

In China, net zoals veel andere Aziatische culturen is er een zeer sterke voorkeur voor zonen. Dit wordt vaak verklaard door de historische band met landbouw en de behoefte aan meer arbeidskrachten. Maar ook de noodzaak om de familienaam voort te zetten draagt hieraan bij.

Door deze culturele fenomenen krijgen jonge meisjes vaak minder kansen dan hun broers. Onder de eenkindpolitiek hadden gezinnen in veel regio’s niet langer de mogelijkheid om meer dan één kind te krijgen waardoor ze hun dochters niet langer konden vergelijken met hun potentiële zoon.

Samen met andere pro-feministische slogans zoals ‘Vrouwen kunnen de helft van de hemel dragen’ en de campagnes die werden gevoerd rond gelijke kansen op onderwijs en het recht op werk, kregen veel enige dochters meer middelen waar hun moeders en grootmoeders nog maar van konden dromen.

In een zekere zin heeft het eenkindbeleid een grote verandering teweeggebracht bij de moderne Chinese cultuur en hoe zij familierelaties en genderrollen benaderen, hoewel deze overwinning maar van korte duur was.

Meer kinderen, meer vrijheid?

Vanaf het begin van de 21ste eeuw onderging de Chinese demografie nogmaals een drastische verandering. Sinds het begin van de eeuw speelt er een grotere ongebalanceerde verhouding bij zowel de leeftijd als gender dan ooit.

Problemen als gevolg van de vergrijzing en de onevenwichtige verhouding tussen mannen en vrouwen, waarbij er vooral in landelijke gebieden te veel mannen en te weinig vrouwen zijn, beginnen zich op te dringen. Daarom werd het eenkindbeleid omgezet naar een tweekindbeleid, wat na korte tijd verder werd uitgebreid naar een driekindbeleid in een poging om de littekens van het oude beleid te genezen.

Alleen, met de snelle economische ontwikkeling en de jarenlange inspanningen om de genderrollen op zijn kop te zetten, is de jongere generatie van Chinese vrouwen niet langer bereid om de huishoudelijke rol in zijn geheel op zich te nemen. We zien dus dat de invoer van het driekindbeleid niet genoeg is om jonge gezinnen te stimuleren om meer kinderen te krijgen.

Het driekindbeleid werd gezien als een grote overwinning voor vrouwen omdat dit hen zou toelaten om hun reproductieve vrijheid uit te oefenen. Maar is dit wel degelijk zo?

Na de invoer van het driekindbeleid in 2021, volgde er ook een grote verschuiving in de media. Tv-shows en andere mediaberichtgeving over grote gezinnen en de waarde ervan kregen alle aandacht. Alleenstaande vrouwen ouder dan 25 worden vaak beschreven als “leftover women”, veel vrouwen worden gediscrimineerd bij het zoeken naar werkgelegenheid en worden aangemoedigd om thuis te blijven en meer kinderen te krijgen.

Is het driekindbeleid echt een verbetering geweest voor de rechten van vrouwen of was het net het begin van een nieuwe golf van inbreuken op de reproductieve vrijheid van vrouwen?

Vanwege het jonge karakter van het beleid is het moeilijk om hierop een definitief antwoord te geven. Alleen een verdere analyse in de toekomst zal meer duidelijkheid scheppen over de gevolgen ervan. Eén ding is wel zeker: de tijd van de enige dochter is voorbij, en de aanpak rond de emancipatie van vrouwen zal een andere vorm aannemen onder het nieuwe beleid.

Auteur scriptie: Yingwa Sun
Promotoren: Chia Longman, Bart Dessein
Universiteit of hogeschool: Universiteit Gent