“‘Veiligheid en economisch herstel in Congo? Dat belooft!’

Ik ga geen tijd verliezen met heel Tshisekedi's beloftenlijstje af te lopen, maar ik leg me toe op de twee speerpunten waar ook de burgers van Congo zelf sterk vragende partij voor zijn, en die daarom de essentie van zijn beleid zouden moeten uitmaken: veiligheid en de socio-economische omstandigheden van de burgers.

Veiligheid voor alles

Vooreerst is er de dringende noodzaak om na 30 jaar aanhoudende onveiligheid in het oosten van Congo vrede te brengen en duurzame ontwikkeling mogelijk te maken. De vaststellingen zijn evenwel schrijnend: het was nooit erger dan vandaag.

Sinds de eedaflegging in januari 2024 hebben opnieuw meer dan 1 miljoen Congolezen in Oost-Congo have en goed moeten achterlaten door agressies van meer dan 100 gewapende groepen.

Wanneer een uitzonderingsmaatregel de regel wordt, weet je dat er iets fundamenteel fout zit.

De terroristische beweging ADF/MTM en de door Rwanda gesteunde rebellen van de M23 spannen daarbij ruim de kroon. Het totale aantal ontheemden is daardoor gestegen naar meer dan 6,4 miljoen. De zoom van een stad als Goma wordt volledig ingenomen door kampen vol mensen die van hun grond leefden en die nu volledig afhangen van (ontoereikende) noodhulp van de internationale gemeenschap.

Op 7 november 2024 heeft het parlement voor de 85ste keer een verlenging van de staat van beleg in de provincies Noord-Kivu en Ituri goedgekeurd. Zonder debat, want dat heeft toch nooit iets uitgehaald.

De feiten spreken voor zich. Er zijn sinds de instelling van de staat van beleg in mei 2021 meer slachtoffers per jaar gevallen onder de burgerbevolking dan voordien. Terwijl deze tijdelijke maatregel net bedoeld was om de problemen aan te pakken en op te lossen.

Wanneer een uitzonderingsmaatregel als de staat van beleg de regel wordt, weet je dat er iets fundamenteel fout zit. Blijkbaar hebben de militaire autoriteiten die de burgerlijke overheden hebben vervangen er alle belang bij dat de onveiligheid blijft.

Hoe beleeft u die dan?

Guy Goossens: 'Het staatsbudget in Congo werd historisch gezien nooit volledig ingezet voor bestuur en duurzame economische ontwikkeling, wat heeft geleid tot een complexe relatie tussen nationale belangen en internationale steun. Hoewel steun van de internationale gemeenschap wordt verwelkomd, lijkt het vaak alsof het gebruik hiervan niet altijd volledig doorwerkt in de beoogde nationale vooruitgang.'

'Bovendien ontstaat er een spanningsveld waarin landen met strategische belangen in Congo hun betrokkenheid onderhouden, mede vanwege de waardevolle natuurlijke hulpbronnen die het land rijk is. Deze factoren hebben een stabiliserend effect, maar helpen niet het land zich te ontwikkelen op gebieden als infrastructuur, onderwijs en gezondheidszorg.'

'Als ondernemers hebben we het daarom erg moeilijk, en investeerders huiveren om te investeren in Congo. We betalen ons blauw aan allerlei heffingen. Kijk, ik maakte een berekening van die heffingen voor stroomgeneratoren, golfplaten en airconditionings die aantoont dat, inclusief invoerrechten van 5, 15 en 20% en een btw van 16% de totale belasting oploopt van 34 tot 49% van de CIF-waarde. Omdat dit geldt voor iedereen, hebben de consumenten uiteindelijk geen andere keuze dan het geld neer te tellen, maar dat voedt uiteraard de inflatie en ondermijnt de koopkracht van de burger.'

'Er zijn ook voortdurend onvoorziene complicaties. In september van dit jaar gingen de vrachtwagenbestuurders een paar weken in staking om de toepassing van het gewaarborgd minimumloon te eisen voor de transportsector en een einde te maken aan de uitbesteding van werknemers. Contracten worden afgesloten met bijvoorbeeld een kolonel die goedkope arbeidskrachten ronselt voor bedrijven die dan de factuur aan hem betalen, zonder dat hij alles correct doorbetaalt aan de werknemers.'

'Daarna was het de beurt aan de dédouaneurs debout, een staking van de douane-inklaarders van nog eens twee weken. Dat zijn gerechtvaardigde eisen ongetwijfeld, maar intussen liggen de sectoren van de economie die afhangen van het wegtransport en de invoer plat. En in de havens lopen de retentiekosten al snel op, à rato van 200 dollar per dag per container. Dat tikt door.'

'Maar vaak raken onze producten zelfs niet tot in de haven van Matadi. De kostprijs van het transport van een container uit China is eerst verviervoudigd van 2500 dollar naar meer dan 10.000 dollar, en recent weer gedaald tot 5000 dollar, maar dat is nog altijd een verdubbeling.'

'En dat had niet enkel te maken met corona, maar ook met Amerikaanse investeringen in vrijhandelszones in Latijns-Amerika, die veel containers nodig hadden. Onze bestelling van bijvoorbeeld airconditioners in China was dan wel verzendklaar, maar geraakte bij gebrek aan een container niet in Kinshasa, met nog meer opslagkosten tot gevolg. Het economische klimaat is onvoorspelbaar geworden, zowel in Congo als op wereldvlak.'

'Het is geen toeval dat alle Aircon-fabrieken zich tegenwoordig in China bevinden.'

'De Wereldbank had voorgesteld om op verschillende plaatsen in het land Speciale Economische Zones (SEZ) aan te leggen, dat zijn zones met een belasting-, parafiscaal en douanesysteem dat aantrekkelijker is dan het standaardsysteem dat in de rest van het land wordt toegepast, waar de nodige energie- en transportinfrastructuur wordt verzekerd en vereenvoudigde administratieve procedures worden gegarandeerd. In buurland Congo-Brazzaville zijn de SEZ al aangelegd, in Congo-Kinshasa staan we nog nergens, op een pilootproject in Maluku na.'

Wat nodig is voor een Congolese maakindustrie

Waarom overweegt u niet om te investeren in de maakindustrie in Congo zelf in plaats van alles te blijven invoeren?

Guy Goossens: 'Dat is een goede vraag, en ik begrijp dat het logisch lijkt om direct te investeren in de lokale maakindustrie. Er zijn echter vijf essentiële voorwaarden voor een succesvolle investering in de industrie, die in Congo nog niet vervuld zijn.'

'Allereerst speelt infrastructuur een cruciale rol. Zonder goede wegen, transportmogelijkheden en havens worden logistiek en distributie erg kostelijk. In Congo blijft de infrastructuur achter, waardoor de productiekosten stijgen en logistieke uitdagingen ernstige beperkingen opleveren.'

'Daarnaast is een betrouwbare energievoorziening onmisbaar. Industriële productie vereist stabiele en betaalbare energie, maar de energievoorziening in Congo is vaak onstabiel en duur, wat productie op grote schaal bemoeilijkt.'

'De derde factor is politieke stabiliteit en ondersteuning. Investeerders hebben behoefte aan consistent, voorspelbaar overheidsbeleid. Helaas heerst er in Congo regelgevingsonzekerheid, wat investeringen risicovoller maakt.'

'De vierde factor is toegang tot exportmarkten. Zonder belastingvrije uitvoermogelijkheden missen we concurrentievoordelen die essentieel zijn op de wereldmarkt. En tot slot zijn rechtszekerheid en veiligheid van groot belang; investeerders moeten de garantie hebben dat hun bezittingen beschermd zijn en contracten nageleefd worden, wat in Congo nog een uitdaging blijft.'

Innovatie

Guy Goossens: 'Daarnaast hebben we het nog niet eens over R&D (Research and Development, ig). In de producten waarin we gespecialiseerd zijn, is er zoveel innovatie dat het moeilijk bij te houden is door een gebrek aan de benodigde kennis van geavanceerde technologieën.'

'Voor de productie van bijvoorbeeld airconditioningsystemen zijn verschillende specifieke toeleveranciers nodig, maar deze zijn hier vrijwel niet aanwezig. We moeten daarom nog steeds het grootste deel van de onderdelen importeren, wat gepaard gaat met hoge transportkosten en invoerbelastingen.'

'Wat in Congo ontbreekt, is een langetermijnvisie en dito beleid.'

'Het is geen toeval dat alle Aircon-fabrieken zich tegenwoordig in China bevinden. Ze hebben zich niet enkel de modernste technieken eigen gemaakt, ze hebben die ook zelf verder geperfectioneerd en laten zich beschermen door patenten. De nieuwste generatie airconditioner is de inverter-airconditioner. Dit is een geavanceerd type airconditioningsysteem dat gebruikmaakt van invertertechnologie om de snelheid van de compressor te regelen.'

'In tegenstelling tot traditionele “on-off”-airconditioners, die werken op een vaste snelheid, past een inverter-airco de snelheid van de compressor aan op basis van de koel- of verwarmingsbehoefte. Dit betekent dat de compressor continu draait op een variabele snelheid, wat zorgt voor een constantere temperatuur zonder dat het apparaat vaak aan- en uitgeschakeld hoeft te worden. Die spitstechnologie kunnen we niet zelf in Congo uitrollen.'

'Kortom: hoewel de lokale markt kansen biedt, blijven de genoemde factoren aanzienlijke obstakels voor competitieve en duurzame investeringen in de Congolese maakindustrie. In de huidige, competitiegerichte wereldmarkt vereist een duurzame industrie zowel de zekerheid van exportmogelijkheden als een stabiele zakelijke omgeving, uitdagingen waar we momenteel tegenaan lopen.'

Hoe kan er dan verandering komen?

Guy Goossens: 'Wat in Congo ontbreekt, is een langetermijnvisie en dito beleid, dat verschillende legislaturen overspant en niet afhangt van de samenstelling van de opeenvolgende regeringen, maar continuïteit biedt. Daar probeert de sector zelf wat aan te doen. Zo organiseerde het Comité van de Handelsbeurs voor de Ontwikkeling van Steden, Ontwikkelingscorridors en Speciale Economische Zones in september 2024 al voor de achtste keer sinds 2016 het evenement Expo Béton, dat wordt voorgezeten door mijn broer, Jean Bamanisa Saïdi, bekend zakenman en voormalig gouverneur van de Oostelijke provincie en na de decentralisatie ook van de provincie Ituri, sinds april 2024 bovendien verkozen als senator. Als gouverneur had hij trouwens een sterke reputatie, maar wie structurele veranderingen wil nastreven en corruptie ten gronde wil bestrijden, wordt al gauw door het systeem uitgespuwd.'

'Dat heeft hem er niet van weerhouden om zich dan maar vanuit de privésector te profileren als lobbyist. Eén van de emanaties van Expo Béton is de oprichting van de v.z.w. Club BTP-CMA (Bâtiment et Travaux Publics - Chambre des Métiers et de l'Artisanat), waar bouwbedrijven en aannemers van openbare werken samenkomen met een Kamer van ambachten en nijverheid in de bouwsector.'

'De Club BTP-CMA, ook onder voorzitterschap van Jean Bamanisa, wil een antwoord bieden op de uitdagingen waarmee de bouwsector in de DRC wordt geconfronteerd, met name het gebrek aan professionalisme, het ontbreken van strenge normen, opake en erg variabele kostenstructuren en de behoefte aan opleiding en certificering van werklui.'

'In een video legt de vereniging uit dat 600.000 werklieden actief zijn in de bouwsector, en dat cijfer zal in de toekomst nog stijgen. Heel wat jongeren zouden er aan de slag kunnen, moesten ze daarvoor terdege worden opgeleid.'