Onderzoeker Hervé Lemahieu: ‘De machtsbalans tussen China en de VS verhindert dat spanningen in Azië escaleren’

Is Azië economisch gezien een meer verstrengelde regio dan bijvoorbeeld Europa?

Hervé Lemahieu: ‘Uiteraard is het Europese continent ook geïntegreerd en verstrengeld. Maar na de inval van Oekraïne verbrak Europa de handel met Rusland, terwijl in Azië zelfs aartsrivalen als Taiwan en China nog nauwe economische banden met elkaar onderhouden.’

Zijn er in Azië meer geopolitieke breuklijnen dan enkel die tussen China en de VS?

Hervé Lemahieu: ‘Natuurlijk. Er is de rivaliteit tussen Noord- en Zuid-Korea, die tussen Zuid-Korea en Japan, of er is het grensconflict in de Himalaya tussen India en China. Maar veel van die conflicten houden wel een verband met de tweestrijd tussen beide grootmachten. Zo is Zuid-Korea een trouwe bondgenoot van de VS en Noord-Korea van China. Op die manier lijkt het dus alsof de Koude Oorlog in Azië nog steeds voortwoedt.’

Toch staat in jullie rapport dat de economische macht van China aan het afkalven is. Kan China nog een regionaal machtsmonopolie bereiken?

Hervé Lemahieu: ‘Bij de publicatie van de eerste API in 2018 stelden we ons de vraag wanneer China de VS van de troon zou stoten. De VS was zijn machtsmonopolie in Azië toen al kwijt gespeeld. Maar nu zien we dat de invloed van de VS duurzamer is dan gedacht, en China, althans momenteel, een piekniveau heeft bereikt.’

‘Tien jaar geleden kon China dankzij grootschalige infrastructuurwerken een exponentiële groei realiseren. Maar dat recept is nu grotendeels uitgewerkt. Het kampt met een te lage productiviteitsgroei en de Chinese Communistische Partij worstelt om een nieuwe strategie op poten te zetten. Vanwege de vergrijzing dreigt het land zelfs oud te worden vooraleer het welvarend is.’

‘We zeggen dus niet dat China’s macht zal afnemen, maar het vormt nu ook niet meteen een bedreiging voor de VS. Beide landen torenen samen economisch en militair nog ver boven de andere Aziatische landen uit. Er is dus zeker geen sprake meer van een monopolie, noch van een multipolaire machtsorde, maar van een, althans voor een aantal jaar, duurzaam duopolie.’

India is China niet

Toch mag dat duurzaam duopolie niet verhullen dat ook andere landen in de regio grootse dromen koesteren. Zo blijft de Indiase premier Narendra Modi erop gebrand om zijn land te laten evolueren tot een welvarende, hindoenationalistische superstaat. En ondanks de krimpende bevolking en slabakkende economie scoort ook Japan hoog in de API.

Volgens Lemahieu is Japan het toonbeeld van hoe je met weinig middelen veel kunt verwezenlijken. ‘Al sinds de jaren ’80 gaat Japan economisch eerder bergaf, maar toch blijft het zijn netwerk uit die gouden jaren tactisch uitspelen. Op diplomatiek vlak blijft het de banden met andere landen onderhouden en zijn bondgenootschap met de VS uitdiepen. Diplomatiek gezien moet het land van de rijzende zon niet onderdoen voor de twee grootmachten.’

Daartegenover staat India dat zijn enorm demografisch potentieel nog niet weet om te zetten in diplomatieke activiteit en economische invloed. Is India dan het tegengestelde van Japan?

Hervé Lemahieu: ‘In zekere zin wel. Terwijl Japan erg slim moet omspringen met zijn beperkte middelen, beschikt India met zijn gigantische oppervlakte en jonge bevolking over een groot reservoir aan middelen om zich tot supermacht te ontwikkelen. Maar India heeft zich nooit echt geïntegreerd in het regionale economische weefsel en kan daarom via diplomatieke weg minder vlot economische invloed uitoefenen.’

‘Die protectionistische houding van India zal ook niet snel wijzigen want het tijdperk van de vrijhandelsakkoorden lijkt voorbij te zijn. Met het afbrokkelen van die internationale spelregels en het opleggen van handelstarieven wordt de wereldeconomie ironisch genoeg meer Indiaas.’

‘Toch blijft India mijlenver verwijderd van China, ook al kan het er omwille van zijn omvang als enige land mee wedijveren. Zoals gezegd houdt economische invloed meer in dan enkel de grootte van het bnp of het promoten van vrije handel. Het gaat om ontwikkelingsfinanciering, leningen, grootschalige infrastructuurprojecten, … Er is een heel gamma aan beleidsmiddelen dat China inzet om zijn economische invloed vorm te geven. Die staat in India nog in zijn kinderschoenen.’

Onvoorspelbare Trump

Hoewel China’s economische invloed hoge toppen scheert, zoekt het amper bondgenoten op vlak van defensie. Hoe verklaart u die tegenstelling?

Hervé Lemahieu: ‘China gebruikt een andere diplomatieke handleiding dan de VS. Het bouwt weliswaar militaire bases en sluit wapendeals met omringende landen, maar het heeft minder nood aan wederzijdse veiligheidsgaranties of aan een netwerk van bondgenoten.’

‘Terwijl de VS zonder netwerk van trouwe bondgenoten hun regionale macht in de Indische en Stille Oceaan drastisch zouden zien slinken, heeft China simpelweg een thuisvoordeel. Het kan immers makkelijker vanuit het eigen grondgebied opereren.’

En hoe verhouden derde landen zich tot de rivaliteit tussen China en de VS?

Hervé Lemahieu: ‘De meeste landen doen zaken met beide grootmachten. Sommige landen, zoals Maleisië, Vietnam of een rijzende economie als Indonesië, vervullen zelfs een schakelrol in de toeleveringsketens van Amerika en China. Zolang die rivaliteit niet uitmondt in een rechtstreekse oorlog profiteren de meeste Zuidoost-Aziatische landen ervan.’

‘Azië is dan ook gebaat bij een stabiele machtsbalans tussen China en de VS. Die balans moet gestoeld zijn op militaire afschrikking, “gegarandeerde wederzijdse vernietiging” wat betreft kernwapens en een toewijding van de VS aan de regio. Tel daarbij een open economisch klimaat, waarin derde landen vrijelijk tussen beide polen kunnen schipperen, en je krijgt een redelijk stabiele regio.’

Zou een Chinees monopolie ook geen stabiliteit kunnen brengen?

Hervé Lemahieu: ‘Niet per se. Want eigenlijk denk ik zelfs, en dat is misschien een wat controversiëler standpunt, dat het verdwijnen van de VS een slechte zaak zou zijn. Je mag immers niet vergeten dat China met minstens tien landen territoriale conflicten heeft en die zouden bij afwezigheid van de VS sneller tot een uitbarsting kunnen komen. In een door China gedomineerde regio zouden bondgenoten van de VS, zoals Japan, Zuid-Korea en Australië, weleens kernwapens kunnen ontwikkelen.’

‘Zelfs voor het presidentschap van Trump waren de VS een onbetrouwbare partner geworden.’

‘Zo’n scenario zou rampzalig zijn aangezien Azië tot op vandaag één van de meest stabiele regio’s ter wereld is. In het Midden-Oosten heerst er anarchie zonder machtsevenwicht en in Europa wil Rusland de huidige regionale orde zo veel mogelijk ontwrichten. In Azië verhindert de machtsbalans tussen Amerika en China dat disputen escaleren. De risico’s van een grootschalig conflict tussen beide grootmachten zijn gewoon te groot.’

Kan president Donald Trump dat machtsevenwicht doen wankelen?

Hervé Lemahieu: ‘Ja, die kans bestaat. Door het opzeggen van het Trans-Pacific Partnership in 2017 weekten ze zich los uit het regionale vrijhandelsweefsel. Maar zelfs voor het presidentschap van Trump waren de VS een onbetrouwbare partner geworden. Toen Obama president was, klonk er al veel kritiek omdat de VS niet kordater reageerden op het militaire machtsvertoon van China in de Zuid-Chinese Zee. Hun geloofwaardigheid was dus al aangetast. Trump giet er enkel nog een sausje van onvoorspelbaarheid overheen.’

‘De Chinese diplomatieke strategie oogt daarentegen veel uitgebreider en meer toegewijd. De minister van Buitenlandse Zaken, Wang Yi, is bijvoorbeeld voortdurend op reis in de regio, terwijl er in sommige Zuidoost-Aziatische hoofdsteden al decennialang geen Amerikaanse president meer op bezoek is geweest.’