“‘‘Het nieuws over Afrika is stereotiep, beperkt en voorspelbaar’’

Berichtgeving over Afrika in de media wordt gedomineerd door verhalen over ziekte, armoede, conflicten en politieke instabiliteit. Dat beeld is geworteld in de koloniale geschiedenis en bepaalt nog steeds de beeldvorming en beleidsbeslissingen wereldwijd.

Een genuanceerde en volledige analyse van de manier waarop Afrika het wereldnieuws haalt, zou daar verandering in kunnen brengen. Het kan leiden tot een evenwichtiger beeld over het continent.

Afrika in de internationale media

Dat is precies wat wij als ervaren docenten en onderzoekers op het gebied van journalistiek en media willen doen.

Onze onlangs gepubliceerde Global Media Index voor Afrika biedt inzicht in de manier waarop het continent wordt geportretteerd in de media over de hele wereld. De index is opgesteld door een onderzoeksteam van de Universiteit van Kaapstad in samenwerking met Africa No Filter en The Africa Center. Het is het eerste grootschalige kwantitatieve onderzoek naar hoe de internationale media het Afrikaanse continent weergeven.

Africa No Filter is een non-profitorganisatie die pleit voor een verschuiving in de overwegend stereotiepe verhalen over Afrika. Het Africa Center biedt via verschillende platforms ruimte voor dialoog en gesprekken over Afrika en de Afrikaanse diaspora.

De Global Media Index voor Afrika richt zich op bezorgdheden die al langer bestaan over de aanhoudende stereotypering en het vertekende narratief over Afrika. Er wordt onder andere gekeken naar de mate waarin nieuwsberichten en reportages over Afrika inzicht trachten te bieden, naar de hardnekkigheid van clichés en het evenwicht in de verslaggeving. Het initiatief wil media aanmoedigen om hun verhalen meer gebalanceerd en diverser te maken.

CNN, The Guardian en Al Jazeera

De index is gebaseerd op een inhoudelijke analyse van meer dan duizend nieuwsartikelen van twintig prominente mediakanalen, verschenen tussen juni en december 2022. Het gaat onder meer om berichtgeving van CNN, Deutsche Welle, Bloomberg, The Guardian, The Wall Street Journal en Al Jazeera.

Het Afrikaanse verhaal gaat ook over toerisme, het demografisch dividend voor jongeren en de waarde van Afrika’s overvloedige en strategisch belangrijke minerale bronnen voor de moderne wereldeconomie.

Hun berichtgeving werd beoordeeld op basis van vier belangrijke indicatoren: diversiteit van de onderwerpen, diversiteit van bronnen, diversiteit van landen en diepgang. Elk artikel kreeg een score op deze indicatoren, wat heeft geleid tot een overzicht van hun prestaties.

Onze bevindingen bevestigen de stereotypering in de verslaggeving over Afrika in de mondiale media. Artikels over Afrika richten zich met name op oorlog, ziekte, corruptie en onveiligheid. Het enige wat er merkbaar verandert zijn de stemmen die in deze verhalen aan bod komen.

Dit soort verslaggeving geeft een beeld over de hardnekkige perceptie die er in andere delen van de wereld heerst over Afrika en de reden waarom het continent nog steeds wordt gezien als een “zorgenkind” dat gered moet worden door buitenlandse krachten.

Deze bevindingen zijn nuttig om de internationale media te helpen bij de manier waarop ze het Afrikaanse verhaal verslaan en om beter te doen dan nu. Ze zullen ook nuttig zijn voor Afrikaanse en mondiale beleidsmakers en het bredere publiek dat erop kan toezien dat de berichtgeving over Afrika meer nuance vertoont.  

Het Afrikaanse verhaal gaat immers niet alleen over conflicten, corruptie, armoede, slecht bestuur, povere politiek of epidemies. Het gaat ook over toerisme, het demografisch dividend voor jongeren en de waarde van Afrika’s overvloedige en strategisch belangrijke minerale bronnen voor de moderne wereldeconomie.

Beperkingen in de berichtgeving

Weinig diversiteit in de stemmen: de analyse onthulde genderongelijkheid in de nieuwsbronnen. Mannen, met name mannen met macht zoals politici en zakenlui, domineerden de verhalen. De stemmen van gewone Afrikanen, vrouwen en gemarginaliseerde groepen waren opvallend afwezig.

De tendens van grote mediagroepen om de diversiteit van bronnen te negeren is onvergeeflijk. Ook de bewering dat dergelijke bronnen niet beschikbaar zijn, klopt niet. Er bestaan databases, bijvoorbeeld in Zuid-Afrika, waarin verschillende demografische minderheden, waaronder vrouwen, zijn opgenomen die geciteerd kunnen worden.

De Britse Guardian scoorde met met 62 procent het hoogste wat betreft de diversiteit van bronnen. Russia Today scoorde het laagst met 36 procent.

Slechts enkele landen krijgen veel aandacht: de meeste grote media besteedden aandacht aan slechts een handvol Afrikaanse landen. Dit kan het idee bestendigen dat Afrika een monolithische entiteit is.

AFP scoorde het hoogst op landendiversiteit. Het berichtte over 56 procent van de Afrikaanse landen, terwijl The Wall Street Journal het minste berichtte, namelijk 31 procent tijdens de periode van het onderzoek.

Beperkte keuze van onderwerpen: een van de meest opvallende bevindingen is de beperkte diversiteit van de onderwerpen die aan bod komen. Het nieuws over Afrika draait het vaakst om politiek, armoede, corruptie en conflicten. Er werd nauwelijks aandacht besteed aan cultuur, innovatie, technologie en andere positieve ontwikkelingen. The Guardian scoorde het hoogst op diversiteit van onderwerpen met 57 procent. The Washington Post scoort het laagst met 29 procent.

De diepgang van de berichtgeving kwam als een positief punt uit het onderzoek: ondanks tekortkomingen op vlak van diversiteit in onderwerpkeuze en bronnen, scoorden de meeste artikels goed op dit vlak. Er was vaak sprake van veel context, evenwichtige verslaggeving en het vermijden van stereotypen. Le Monde blonk uit in het bieden van context, met een score van 95 procent. De Washington Post scoorde laagst, maar nog steeds met 69 procent. Xinhua was de leider op vlak van het vermijden van stereotypen met een score van 97 procent, terwijl The Economist onderaan stond met 80 procent.

Het algemene beeld is dat alle twintig kranten, tijdschriften en nieuwszenders over het algemeen goed presteerden op de “diepgang van de berichtgeving” voor alle vier indicatoren evenwichtigheid, context, kadering en het vermijden van stereotypen. CGTN presteerde voor de vier indicatoren samen het slechtst met een score van 68 procent. Deutsche Welle en Le Monde deelden de eerste plaats met een score van 94 procent.

Gekleurde beeldvorming

De manier waarop buitenlandse media het Afrikaanse narratief weergeven, volgt vaak de teneur van het buitenlandse beleid van hun respectieve thuislanden. Deze hebben Afrika vaak decennialang gezien door de bril van de hulpverlening en niet als een gelijkwaardige partner. De opvattingen uit de jaren 1980 zijn nog steeds overheersend.

Behandel een breder scala aan onderwerpen en heb ook aandacht voor de positieve ontwikkelingen op vlak van cultuur, innovatie en technologie.

De manier waarop over Afrika wordt bericht, is natuurlijk ook bedoeld voor het eigen publiek dat bevooroordeeld is na tientallen jaren van gekleurde beeldvorming op televisie en in allerlei magazines. Dit publiek is gereduceerd om Afrika in het beste geval te bekijken als een toeristische bestemming en in het slechtste geval als het epicentrum van oorlogen, gezondheidsproblemen en corruptie.

De resultaten van ons onderzoek onderstrepen de noodzaak van een evenwichtigere en meer inzichtelijke aanpak van de berichtgeving over Afrika. Dit zou bijdragen aan een juister en eerlijker beeld van het continent. Het zou schadelijke stereotypen uit de weg gaan en meer genuanceerd kijken naar de complexiteit van Afrika.

Onze aanbevelingen voor media overal ter wereld:

• Behandel een breder scala aan onderwerpen en heb ook aandacht voor de positieve ontwikkelingen op vlak van cultuur, innovatie en technologie.

• Diversifieer de bronnen en laat met name vrouwen, jongeren en gemarginaliseerde gemeenschappen aan het woord in de berichtgeving. Zij hebben per slot van rekening rechtstreeks te maken met de zaken waarover de media berichten en kunnen nuttige inzichten geven.

• De geografische reikwijdte van de berichtgeving moet absoluut uitbreiden om het beeld van Afrika als één homogene entiteit te ontkrachten. Afrika is veel gevarieerder dan dat.

• Voorzie in context en gedetailleerde achtergrondinformatie zodat lezers de complexiteit van de gerapporteerde kwesties beter kunnen inschatten en begrijpen.

Wallace Chuma en Colin Getty Tredoux zijn als hoogleraar verbonden aan de Universiteit van Kaapstad. Trust Matsilele is onderzoeker aan de Birmingham City-universiteit.

Deze bijdrage is eerder verschenen in IPS-partner The Conversation