Circusschool in Afghanistan laat kinderen kind zijn

Nadat zijn ouders in de jaren ’90 Afghanistan ontvluchtten, groeide Shah Tabibi (33) op in Nederland. Hij werd Afghaans opgevoed en door zijn meervoudige identiteit ontstond het verlangen om zijn roots te ontdekken. Shah was al twee keer naar Afghanistan teruggegaan, maar door de precaire veiligheidssituatie was dat niet evident. Na de machtsovername van de Taliban op 15 augustus 2021 werd het reizen voor de Afghaanse diaspora weer veilig. In 2023 ging hij er na 17 jaar opnieuw naartoe. Mede gevoed door survivor’s guilt wilde hij na die reis iets doen voor zijn land. Daarom trekt hij dit jaar drie maanden naar zijn geboorteplaats Herat, in het noordwesten van Afghanistan, om er zijn schouders te zetten onder een lokale circusschool.

Wegvallen van ontwikkelingshulp

Vooraleer we naar Herat vliegen, houden we halt in hoofdstad Kaboel. We rijden door Wazir Akbar Khan, een van de rijkste buurten van de stad waar vroeger de meeste buitenlandse ambassades gevestigd waren. Tijdens de overname door de Taliban werden de diplomaten er geëvacueerd. De voormalige Amerikaanse ambassade, een groot complex aan een rotonde vlakbij het vliegveld, ligt volledig verstopt achter metershoge, dikke explosiemuren, prikkeldraad en slagbomen. Op een van de explosiemuren is een Amerikaanse vlag geschilderd in omvallende dominostenen met als opschrift in het Dari (officiële taal van Afghanistan en verwant aan het Farsi): ‘Onze natie heeft Amerika verslagen’.

Aan de rand van deze buurt bevindt zich een heuveltop die uitzicht over de stad biedt. Er wappert een gigantische Talibanvlag aan een dertig meter hoge mast. Het is een populaire plek om een wandelingetje te maken, naar de zonsondergang te kijken, op een bankje te zitten of in het gras watermeloen te eten, maar vrouwen mogen hier niet meer komen. Naast de vlag staat een onlangs gebouwde replica van de Rotskoepelmoskee uit Jeruzalem. Tegenover de moskee ligt een door de Russen gebouwd zwembad met olympische afmetingen dat in de jaren ‘90 berucht was als executieplek van de Taliban die er beschuldigden van de bovenste duikplank duwden.

De ondergaande zon zorgt voor een intens kleurenspektakel op de majestueuze bergen, wat bezoekers uitnodigt om selfies te maken. Zoals een groep Afghaanse Engelsen. Een van hen vertelt dat hij verbonden is aan een islamitische stichting. Hij en zijn vrienden zijn hier om de slachtoffers van de overstromingen van begin mei, waarbij honderden doden vielen, te helpen.

Shah is onder de indruk. De Afghaans-Engelse jongen heeft veel volgers op Instagram en haalt grote bedragen op. Zulke hulpacties kunnen impact hebben. Shah’s broer heeft begin dit jaar ook geld ingezameld om in een dorp vlakbij Herat, waar vorig jaar oktober een verwoestende aardbeving plaatsvond, nieuwe huizen te laten bouwen.

Sociaal circus

De school bestaat uit felgekleurde op elkaar gestapelde containers rond een binnenplaats. De containers fungeren als klaslokalen en de binnenplaats is bedekt met matten. Hier oefenen de jongeren hun circusacts en geven ze voorstellingen. Als we aankomen begint een groep meisjes meteen hun kunsten te laten zien. Ze jongleren met ballen of kegels, gooien die naar elkaar, jongleren staand op een skippybal en doen salto’s. ‘Dit komt het dichtst bij wat ik in Afghanistan wil doen’, zegt Shah terwijl hij kijkt hoe de binnenplaats verandert in een chaos van rondvliegende jongleerballen, kegels en hoelahoepen.

‘De jeugd is de toekomst, het is waar de hoop ligt voor Afghanistan. Als psycholoog praat ik veel met mensen die me vertellen wat er allemaal misging in hun jeugd. Die periode is zo van belang, omdat het de blauwdruk vormt voor hoe we ons later zullen gedragen. Dus wanneer ik deze vrolijke kinderen zie, wat ze hier allemaal leren, en hoe ze hier hun problemen kunnen vergeten, dan krijg ik heel veel hoop.’

De kinderen doen niet alleen mee aan circusactiviteiten, maar krijgen ook maaltijden, en les in Engels, Farsi, Pasjtoe, Koran, wiskunde, theater, acrobatiek en jongleren. De school hanteert een pedagogisch model dat onderwijs en entertainment samenbrengt en “sociaal circus” wordt genoemd. Het sociaal circus gebruikt circuskunsten om kwetsbare kinderen en jongeren fysiek en mentaal te betrekken bij een gemeenschap. Het helpt hen om veerkracht, zelfvertrouwen en (sociale) vaardigheden op te bouwen in een tijd waarin de sociale cohesie en de gezondheid van de maatschappij er hard op achteruitgaan. De organisatie initieerde ook Fridays for Future (klimaatmarsen door jongeren) maar die werden door de Taliban verboden.

Collectieve therapie

Het MMCC is een grassrootsorganisatie. Vóór de machtsovername van de Taliban besteedde het al veel tijd en moeite aan het betrekken van de lokale gemeenschap, die vaak conservatief en sceptisch is. Door nauw samen te werken met de gemeenschap werd de organisatie geaccepteerd, waardoor er bijvoorbeeld een groot aantal meisjes kon deelnemen aan de activiteiten.

De filosofie achter het MMCC is dat elk lid van de gemeenschap, van moeders tot functionarissen, deel moet uitmaken van elk project. ‘Het gaat niet om de toestemming, goedkeuring of zelfs bewondering van volwassenen voor welke activiteiten dan ook, maar om actief geïntegreerd te zijn in de gemeenschap, en lokale mensen te laten bijdragen aan de ontwikkeling en uitvoering van het programma. Dat is de enige manier om een ​​project volledig te laten omarmen door die gemeenschap’, zegt Mason. Hij noemt het collectieve therapie. ‘Zowel voor de deelnemende kinderen als voor het publiek gaat het om samen te lachen en plezier te maken, wat naar mijn idee de beste therapie is voor een depressief en getraumatiseerd land.’

In tegenstelling tot een groot deel van het internationale hulpsysteem dat de afgelopen twintig jaar actief was in Afghanistan, is het doel van het MMCC niet om externe systemen, ideeën en medewerkers te importeren, maar om aan de slag te gaan met de mensen en mogelijkheden ter plekke. ‘Vaak wordt er gedacht dat wat goed is voor pakweg Nederlandse kinderen, ook goed moet zijn voor Afghaanse kinderen. Dat is niet zo, de behoeften zijn totaal anders’, weet Mason.

Taart

We bezoeken het circus voor het laatst op de Internationale Dag van het Kind. Een honderdtal meisjes heeft zich op de binnenplaats verzameld. Met veel bombarie wordt er een verrassing aangekondigd. De meisjes klappen en joelen uitbundig. Een vrouwelijke trainer opent een doos met taart. Vijf verlegen meisjes snijden de taart giechelend in stukken, waarop elk van de honderd meisjes één hapje krijgt. Hoe klein het hapje ook is, er heerst ongekende blijdschap.

Shah zegt tegen de meisjes dat hij het een eer vond om hen een klein beetje te helpen, en dat hij altijd aan hen zal denken. De meisjes bedanken hem in krakkemikkig Engels. Als we vertrekken, heeft Shah gemengde gevoelens. Hij heeft gezien hoe groot de nood is in Afghanistan en hoe overweldigend het is om als individu te proberen om het verschil te maken. ‘Anderzijds’, zegt hij, ‘hoe klein het ook is wat ik doe, er moet iets verbeteren. Afghanistan komt genoeg in het nieuws met leed. Maar dat is niet het enige waar het land voor staat.’