Verkoop van koolstofkredieten in Tanzania is nieuwe vorm van kolonialisme

‘We waren gewend dat de natuur ons het hele jaar door van voedsel voorzag’, zucht Zola. ‘De ene maand hadden we bessen en de volgende maand waren de vruchten van de baobab rijp. Voor er landgrenzen werden getrokken, was deze hele vallei voor ons beschikbaar. We gingen naar die plekken waar voedsel was. Dat is nu onmogelijk geworden omdat we op veel plaatsen niet meer mogen komen.’

Om de ontheemding een halt toe te roepen, kregen de Hadzabe in 2011, als eerste inheemse groep in Tanzania, landgebruikrechten van de Tanzaniaanse overheid. Daarbij kregen ze de hulp van de lokale ngo Ujamaa Community Resources Team (UCRT) die er veel lof, en verschillende internationale prijzen voor kreeg.

Dankzij die landgebruikrechten kon in 2012 het Yaeda-Eyasi Landschapsproject van start gaan, beheerd door Carbon Tanzania. Daarvoor worden opzichters, de zogenaamde village game scouts ingehuurd die het gebied moeten monitoren. Als zij merken dat er illegaal bos gekapt wordt, kunnen de lokale overheden en het UCRT ingrijpen. Carbon Tanzania berekent hoeveel bos er niet gekapt wordt en verkoopt daarvoor koolstofkredieten. Van de opbrengst gaat 40% naar het bedrijf en 60% naar de Hadzabe die er enerzijds de opzichters mee betalen, en anderzijds investeren in onderwijs en gezondheidszorg.

Intussen sloot Carbon Tanzania ook overeenkomsten af met het herdersvolk Datoga, waarbij het ook hulp van het UCRT kreeg om landgebruikrechten te verwerven. Het project breidde uit naar een gebied met 64.000 inwoners, waarvan de Hadzabe sinds 2021 een kleine minderheid vormen.

CO₂-compensatie voor Italiaanse autorace

Sinds de officiële start van het Yaeda-Eyasi-project werd er volgens Carbon Tanzania ruim 680.000 ton CO₂ niet uitgestoten. ‘We zorgen voor een broodnodige positieve klimaatimpact voor de rest van de wereld’, beweert het bedrijf. Maar of dat echt zo is, wordt betwist.

Vast staat dat Carbon Tanzania veel koolstofkredieten namens de Hadzabe verkoopt. Naast de Amerikaanse miljardair Paul Tudor Jones van Sinigita, is ook het Britse familiebedrijf Grosvenor Group klant van Carbon Tanzania. Het bedrijf compenseerde de aanleg van een luxewinkelcentrum in hartje Londen.

Het Duitse Lufthansa gebruikt eveneens koolstofkredieten van de Hadzabe, net als Erwin Hymer, een Duitse fabrikant van luxemobilhomes. En een directeur van de bedrijvengroep van de Nederlandse familie Bakhuizen compenseerde de CO₂-uitstoot van zijn deelname aan een Italiaanse autorace.

Onderzoekers van o.a. de Vrije Universiteit Amsterdam en de Universiteit van Cambridge vonden bij twee andere CO₂-projecten van Carbon Tanzania echter ‘geen bewijs’ dat de ontbossing voorkomen was. In het tijdschrift Science concludeerden ze vorig jaar dat Carbon Tanzania ten onrechte 1,7 miljoen koolstofkredieten gecreëerd en verkocht had. ‘Het bedrijf verkoopt meestal gebakken lucht’, zegt onderzoeksleider Thales Pupo West van de Vrije Universiteit Amsterdam.

De voormalige directeur van de Britse ngo Rainforest Foundation UK, Simon Counsell, vermoedt ook dat Carbon Tanzania bij dit project een veel te pessimistische inschatting maakte van de dreigende ontbossing. ‘Het is zeer de vraag of de gegenereerde koolstofkredieten het resultaat zijn van werkelijk voorkomen CO₂-uitstoot’, aldus Counsell.

Carbon Tanzania denkt hier anders over en zegt dat zowel Pupo West als Counsell het niet bij het rechte eind hebben. Bovendien zouden de conclusies van Pupo West volgens Carbon Tanzania worden weerlegd door de Schotse wetenschapper Ed Mitchard. Mitchard blijkt ook te werken voor een bedrijf dat diensten aan koolstofkredietprojecten levert.

Tussenhandelaar

Het Yaeda-Eyasi-project haalde met de verkoop van kredieten ruim 1,4 miljoen euro op. Daarvan kregen de betrokken inheemse groepen zoals de Hadzabe 60%. Maar Carbon Tanzania verkoopt het merendeel van de koolstofkredieten aan een tussenhandelaar die de kredieten aan de eindgebruikers verkoopt. De uiteindelijke opbrengst is dus hoger, maar hoeveel precies wordt geheimgehouden. In hun rapport ‘Geheimzinnige tussenpersonen’ zegt de Brusselse ngo Carbon Market Watch dat het ‘vaak onmogelijk is om te weten welk deel van de opbrengst ten goede komt aan het klimaat en hoeveel winst tussenpersonen maken.’

De tussenpersoon van Carbon Tanzania is het Zwitserse myclimate. Deze stichting, die geen winstoogmerk zegt te hebben, koopt kredieten van koolstofprojecten en verkoopt die dan door aan bedrijven als Lufthansa. Zowel Carbon Tanzania als myclimate laten ons weten dat ze hun prijzen niet bekend maken.

Maar in het jaarverslag van het Yaeda-Eyasi-project van 2022 staat, onbedoeld, dat myclimate 4,75 euro per krediet aan Carban Tanzania betaalde.

In een mailwisseling waar we afgelopen zomer de hand konden opleggen, meldt myclimate aan een potentiële klant dat het voor een krediet zoals dat van het Yaeda-Eyasi-project ruim 31 euro vraagt.

Op de vraag waarom er een dergelijk groot verschil is tussen in- en verkoopprijs, antwoordt een woordvoerder van myclimate dat de prijzen van koolstofkredieten per project verschillen en dat een krediet van het project van de Hadzabe ‘significant lager’ is dan in de mail staat. Hoeveel lager wil hij niet zeggen.

Nieuw kolonialisme

Wetenschappers en ngo’s wijzen er al jaren op dat de verhouding tussen koolstofkredietprojecten en inheemse volken ongelijk is en dat hun rechten regelmatig worden geschonden. Volgens Nathanial Rugh van het onderzoeksproject Global Atlas of Environmental Justice begrijpen de mensen vaak niet waar ze aan beginnen.

Nochtans pronkt Carbon Tanzania gretig met de betrokkenheid van de Hadzabe. ‘Dit initiatief is gegrond in de gemeenschap’, zegt het bedrijf. ‘Autonomie en participatie zijn hoekstenen van het project. Hadzabe die door Carbon Tanzania bij het project zijn betrokken, beamen dit.

Zouden de Hadzabe met het project hebben ingestemd, mochten ze geweten hebben dat koolstofkredietprojecten bijdragen aan meer hitte en droogte in hun leefgebied?

Maar onafhankelijke activisten zijn kritisch. Volgens hen begrijpen de meeste Hadzabe niet hoe koolstofprojecten werken omdat ze in of bij het bos wonen, meestal niet naar school gaan en de Tanzaniaanse voertaal Swahili maar als tweede taal gebruiken.

‘Heel weinig Hadzabe doorgronden het koolstofproject’, zegt een medewerker van een lokale ngo die anoniem wil blijven. ‘Dit is een nieuwe vorm van kolonialisme.’

In november 2012 schreef een onafhankelijke adviseur die het Yaeda-Eyasi-project in opdracht van het keurmerk Plan Vivo keurde, dat vertegenwoordigers van de Hadzabe van mening waren dat ze te weinig kennis en kunde hadden om hun gemeenschap degelijk te informeren. Toch keurde Plan Vivo het project goed.

Nathanial Rugh vraagt zich dan ook af of de Hadzabe met het project zouden hebben ingestemd, mochten ze geweten hebben dat koolstofkredietprojecten de uitstoot nauwelijks compenseren, feitelijk leiden tot meer uitstoot, en zo bijdragen aan meer hitte en droogte in hun leefgebied.

Carbon Tanzania geeft aan de voorschriften van de private keurmerkorganisatie Plan Vivo te hebben gevolgd. Maar mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty International wijzen erop dat private keurmerken die koolstofprojecten reguleren de rechten van inheemse volken onvoldoende waarborgen en pleiten voor een moratorium.