De twee gezichten van Mohammed bin Zayed

Je kunt er dezer dagen haast niet meer naast kijken: VAE, ‘het kleine Sparta van de Golf’, zijn hip en ze zijn vooral zichtbaar aanwezig. In reisbrochures staat Dubai garant voor een zonovergoten vakantie aan goudgele zandstranden. Het aantal zondagse amateurrenners met een wielertruitje van UAE Team Emirates groeit op de Vlaamse jaagpaden. Steeds meer slagen de steenrijke Emiraten erin om met petrodollars te kopen wat eigenlijk niet te koop is: een blits imago, prestige en goodwill in het Westen.

De VAE tellen zeven emiraten. Samen tellen ze zo’n 9,4 miljoen inwoners, van wie amper 10,5 procent Emirati’s zijn. De economie van de VAE is de op drie na grootste in het Midden-Oosten, na Turkije, Saudi-Arabië en Iran.

In de universiteiten van Oxford, Sorbonne en Harvard hebben de zeven emiraten via duur betaalde onderzoeksprojecten en leerstoelen een voet tussen de deur. Ze openen ambassades over de hele wereld en zijn belangrijke donoren in de internationale hulpindustrie. Vaak gaat het daarbij om duizelingwekkende bedragen waar andere landen alleen maar van kunnen dromen. Bovendien schrikken de Emiraten er niet voor terug om te opereren in omstandigheden die westerse bedrijven te risicovol vinden.

De afgelopen tien jaar zijn de VAE uitgegroeid tot de op drie na grootste investeerder in Afrika, na China, de Europese Unie en de Verenigde Staten. Ze pompen geld in havens, mijnen en energieprojecten. Staatsbedrijf DP World uit Dubai beheert intussen havens in negen Afrikaanse landen en haalde recent nog een nieuwe concessie in Tanzania binnen. Op die manier zetten de VAE zich in toenemende mate op de kaart als belangrijke schakel tussen Afrika en Azië, een ambitie die ze verder uitspelen met luchtvaartmaatschappij Emirates.

Niet alleen buiten de landgrenzen laten ze zich opmerken, ook hun eigen deuren zetten ze wagenwijd open. Dubai is gastheer van grote internationale events zoals de klimaattop vorig jaar, en geldt op dit moment als dé logistieke hub voor de internationale humanitaire sector die er massaal is neergestreken. Het investeringsklimaat van de Emiraten staat bekend als uitmuntend, daarbij een handje geholpen door vrijhandelszones waar buitenlandse geldschieters onbeperkt bedrijven kunnen bezitten. En dat ondanks, of wellicht eerder mede dankzij, de andere lijst waar ze op staan: de Grijze Lijst van landen waar witwasoperaties een eitje zijn.

Kortom, de VAE zijn uitgegroeid tot een merknaam. Dat ontgaat ook Brand Finance niet, het internationale bedrijf dat jaarlijks de softpowerindex van 193 landen uitbrengt, en zo bepaalt welke naties de grootste invloed hebben op vlak van cultuur, ondernemerschap en diplomatie. VAE verzinken wat hun landoppervlakte en bevolkingsaantal betreft in het niets in het niets bij reuzen als de Verenigde Staten, China en India, maar voor de tweede keer op rij staat de Golfstaat op nummer tien in deze mondiale ranglijst.

In hun eigen regio staan ze in de softpowerindex zelfs op nummer één, waarbij ze de andere regionale sterkhouders Saudi-Arabië, Qatar en Turkije vlotjes voorgaan. Hun succesformule? Een volgehouden en strategische inzet van hun oliedollars op een gediversifieerde economie, die ook vandaag, in een turbulente wereld, sterk en stabiel blijft.

‘De belangrijkste Arabische leider’

Maar branding en marketing zijn niet alles, vinden de VAE. Naast soft power zetten ze daarom ook stevig in op hun buitenlandbeleid. En wat voor één. In de voorbije tien jaar lieten ze zich opmerken met opvallend agressieve bemoeienissen buiten hun eigen landgrenzen. Met de inzet van huurlingen, eigen soldaten, of logistieke steun aan milities en legers mengden de VAE zich in conflicten in het Midden-Oosten en in Afrika (zie kader).

In het gespierde buitenlandbeleid van de Emiraten valt vooral de hand van één man op: de president van de Verenigde Arabische Emiraten, Mohammed bin Zayed, beter bekend als ‘MBZ’. ‘De belangrijkste Arabische leider’, zo noemt auteur en journaliste Carolien Roelants MBZ in haar boek Wereld in wanorde (2021). Volgens Roelants is zijn leidraad dat de aanval de beste verdediging is, zowel met wapens als binnen de diplomatie.

Dat onderschrijft ook Harry Verhoeven, professor aan de Columbia University in New York en gespecialiseerd in de regio. In een gesprek met MO* legt Verhoeven uit hoe MBZ een streep heeft getrokken onder het eerder verbindende beleid van zijn vader, Zayed bin Sultan al-Nahyan.

De eerste president van de Verenigde Arabische Emiraten was meer een tribale leider die mensen verenigde in eigen land en ver daarbuiten, en die de consensus zocht. Dat paternalisme van zijn vader diende andere tijden, aldus Verhoeven. Die luxe heeft MBZ niet meer. ‘In de wereld van vandaag, een wereld van opgelaaide mondiale en regionale rivaliteiten, moet je volgens MBZ hard toeslaan en soms cynische, brutale en duidelijke keuzes maken.’

MBZ had, net als zijn vader, altijd het gevoel dat de Emiraten in de schaduw van Iran en Saudi-Arabië stonden.

Zayed bin Sultan al-Nahyan vond het dan ook aangewezen om erg behoedzaam te manoeuvreren in de regionale politiek. Maar zijn zoon ziet dat anders. Door de zwakheden van Iran en Saudi-Arabië heeft zich de laatste decennia een opportuniteit aangediend, legt Verhoeven uit: ‘Met olie, gas en andere bronnen van inkomsten zoals logistiek en in de financiële sector probeert MBZ de VAE een slagkracht te geven die ze historisch gezien nooit hadden. Dat vertaalt zich zowel in de eigen regio als daarbuiten in controversiële initiatieven. Denk bijvoorbeeld aan de Abraham-akkoorden met Israël of de steun aan onfrisse regimes en gewapende groepen.’

Zijn tactiek van hard slaan en tegelijkertijd volop aan het eigen imago timmeren, wordt MBZ niet altijd in dank afgenomen. ‘In de verschillende Emiraten zijn er heel wat mensen die zijn aanpak afkeuren, maar ze hebben niet langer de macht’, zegt Verhoeven. ‘Maar ook in het Westen weten ze dat MBZ problemen veroorzaakt. Alleen: in de allerbelangrijkste vraagstukken, bijvoorbeeld op vlak van defensie of energie, maakt hij in hun ogen nog altijd de juiste keuzes die de westerse belangen dienen. Daarom vergeven ze hem de rest.’

Met zijn agressieve buitenlandbeleid dreigt MBZ zijn hand in de eigen regio te overspelen, ziet Verhoeven. Doordat de Emiraten zo expliciet grote broer Saudi-Arabië naar de kroon steken, menen ze dat het Golfstaatje weer op zijn plaats moet worden gezet. ‘Twee jaar geleden droegen de Saudi’s alle buitenlandse bedrijven die in Saudi-Arabië actief zijn op om hun regionale hoofdkwartier naar Riyad of naar Jeddah te verplaatsen. Dat onverbloemde protectionisme heeft de VAE getroffen. Bij Saudi-Arabië heerst het geloof dat de Emiraten wel op hun normale plaats zullen terugvallen. Maar dat is niet gegarandeerd.’

Welke stabiliteit?

In het Westen lieten de VAE zich opmerken met agressieve schaduwpraktijken. Vorig jaar nog kwam aan het licht hoe, in hun opdracht, een Zwitsers bedrijf, gespecialiseerd in ‘dark pr’, grootschalige lastercampagnes op touw zette tegen Europese moslims. Die zouden gelinkt zijn aan de politiek-islamitische beweging van de Moslimbroederschap.

De lastercampagne – die overigens vaak mensen onterecht viseerde – illustreert het belang dat MBZ hecht aan deze beweging: hij is er als de dood voor. ‘De Moslimbroederschap is een revolutionaire islamitische organisatie die van onderuit de staat uitdaagt’, vertelt Roelants aan MO*. ‘Dat is levensgevaarlijk in de ogen van een autocraat als MBZ. Die moet niets hebben van revolutionaire volksbewegingen, van welke aard dan ook.’

In zijn essay Gulf States and Sharp power: allies to adversaries (2024) verwijst de Amerikaanse Golfexpert Christopher Davidson naar de breuken tussen de VS en hun vroegere bondgenoten in de Golf. Vooral de VAE spelen een opvallende rol en sturen, via hackingpraktijken en trollenboerderijen, vijandige campagnes tegen Amerikaanse democratische instituten en media.

Opvallend, schrijft Davidson, is hoe de VAE, samen met Saudi-Arabië en Qatar, almaar openlijker wegdrijven van democratisering. Autocratieën zijn, in de ogen van de golfstaten, de beste optie voor stabiliteit in het woelige Midden-Oosten, waaruit de VS zich hebben teruggetrokken.

Kleine speler, grote ambities

Met hun onmetelijk diepe zakken en gewiekste geopolitiek lijkt het alsof de VAE alomtegenwoordig zijn. Maar hoe groot is hun macht nu écht? Ze mogen dan wel verbleken bij de Verenigde Staten of China, toch mogen we volgens Verhoeven hun invloed niet onderschatten. ‘In plaatsen waar die twee grootmachten zelf niet directer willen ingrijpen zijn de Emiraten wel degelijk zeer invloedrijk. Dat is deels doordat er een soort van eenheid van commando is: als de emir een bepaalde lijn in gedachten heeft, wordt die door het hele systeem gevolgd en uitgevoerd. Ze kunnen dus op een vrij snelle en handige manier manoeuvreren. Zeker in plaatsen als Eritrea, Soedan of Tsjaad, waar je met relatief weinig geld relatief veel kunt doen.’

Een verschil met de andere Golfstaten, meent Verhoeven, is dat de Emiraten ook als militaire kracht au sérieux worden genomen. ‘De meeste Golfstaten zijn papieren tijgers die veel dure wapens aankopen, zonder dat ze daarvoor veel militaire slagkracht hebben. Voor de Emiraten ligt dat wel wat anders. Zij hebben wel degelijk een echt leger dat sinds eind jaren ’90 aan missies over heel de wereld heeft deelgenomen. Deze militairen worden ook gerespecteerd, bijvoorbeeld door de westerse adviseurs die zelf in dat leger zitten.’

MBZ heeft geld en kan dus veel schade aanrichten, zegt Carolien Roelants. Ze wijst daarbij op de ‘uiterst onaangename rol die MBZ opneemt in met name Soedan en Libië.’ Maar ze herinnert toch ook aan macht van het getal. ‘Laten we vooral niet vergeten hoe klein de Golfstaat is, in oppervlakte én in inwonersaantal.’

MBZ mag dan wel een heel grote mond hebben, hij moet wel degelijk rekening houden met zijn boze buurman: Iran. Die overbuur is niet alleen onvoorspelbaar maar telt ook 88 miljoen inwoners. MBZ is zich daar terdege van bewust. ‘Ondanks de Abraham-akkoorden met Israël letten de VAE erop dat ze Iran net niet voor het hoofd zullen stoten’, aldus Roelants. ‘Een tactiek waarop ze, als kleine speler, hun algemene diplomatieke visie bouwen.’