Niger ruilt Frankrijk voor Rusland als kolonisator

Het is heet in Agadez, verschroeiend heet. Er staan maar weinig bomen in deze grote stad in Centraal-Niger waarvan de huizen voornamelijk opgetrokken zijn uit okerkleurige aarde. ’s Avonds vullen werklozen, drugsverslaafden en sekswerkers de straten. Veel van hen zijn migranten. ‘Deze jongeren komen uit andere regio’s om goud te zoeken in de woestijn. Teleurgesteld en ongelukkig, zijn ze bang om naar huis terug te keren met het gevoel gefaald te hebben. Dus blijven ze in Agadez’, vertelt Abdellah, een jonge leraar die me door de stad leidt.

Mijn metgezel is verheugd over de geplande demonstratie tegen de Amerikanen. Tegen het “westerse imperialisme”, zoals hij het noemt en dat volgens hem de bron van alle kwaad is hier. In Agadez staat immers de Amerikaanse Basis 201, die meer dan 1000 Amerikaanse soldaten telt.

Een gerespecteerde religieuze geleerde roept op tot een totale breuk met de “satanische” westerse landen.

Twee dagen later, rond het middaguur, geeft de thermometer al 45°C aan. Ondanks de hitte zijn de straten gevuld met mensen die leuzen scanderen tegen de Amerikaanse militaire aanwezigheid in de stad. Hun gezichten zijn getekend door woede. De demonstranten zwaaien met spandoeken. Drie jongeren staan op een afstandje en dompelen een doek in de kleuren van de Amerikaanse vlag in benzine, om het vervolgens in brand steken. Al snel verzamelt zich een menigte die begint te roepen: ‘Weg met Amerika! Weg met Frankrijk!’

Door de luidsprekers die op het dak van een rondrijdende wagen zijn bevestigd, giert een hit van de Ivoriaanse zanger Alpha Blondy: ‘Frans leger, verlaat ons… We willen jou niet meer… We willen geen valse onafhankelijkheid meer onder strikte controle…’ Op een tribune zitten plaatselijke hoogwaardigheidsbekleders, traditionele en religieuze leiders. Een gerespecteerde ulema (religieuze geleerde, red.) roept op tot een totale breuk met de “satanische” westerse landen.

Brigadegeneraal Ibra Boulama, de gouverneur van Agadez, feliciteert de demonstranten: ‘Dit is het bewijs dat jullie echt toegewijd zijn aan de soevereiniteit van ons land! Jullie sturen een sterk signaal naar degenen die denken dat ze Afrika ooit weer met geweld kunnen herkoloniseren!’ Zijn woorden worden onthaald op vreugdekreten.

Systemische corruptie

In hoofdstad Niamey, op zo’n 900 kilometer afstand van Agadez, kwamen demonstranten al tien dagen eerder de straat op. ‘Het oude regime? Wat heeft dat voor de arme mensen gedaan? Gigantische bedragen werden verduisterd met medeweten van de machthebbers, maar hun politieke macht voorkwam dat ze werden vervolgd’, klaagt Marouma, een 45-jarige activist uit het maatschappelijke middenveld en fervent verdediger van de militaire junta die in juli 2023 de laatste burgerpresident, Mohamed Bazoum, aan de kant schoof.

De meeste Nigerezen herinneren zich nog levendig hoe een audit in februari 2020, onder toenmalig president Issoufou Mahamadou, een groot netwerk van economische operatoren onthulde. Die bracht buitensporige bedragen voor bestellingen van legeruitrusting in rekening. Verschillende van deze bestellingen (ter waarde van 76 miljard CFA –ongeveer 125 miljoen dollar) werden betaald, maar nooit geleverd. Deze zaak is tot op heden nog niet berecht. Het maatschappelijk middenveld in Niger heeft meermaals benadrukt dat een echte strijd tegen systemische corruptie binnen de staat niet kan bestaan uit louter beloften, zoals die van Mahamadou’s opvolger, de laatste burgerpresident Bazoum.

Stof en vervuiling

Verrassend zijn deze betogingen niet. Bij de Nigerezen heerst al langer woede tegen de voormalige kolonisator, tegen het vorige door Frankrijk gesteunde regime én tegen het Westen in het algemeen. Frankrijks exploitatie van Nigers uraniumreserves is een trauma voor velen. Middenveldorganisatie ICON bracht recentelijk een vernietigend rapport uit over de manier waarop het Franse nucleaire mijnbouwbedrijf Orano Niger ertoe bracht een beloofde investering om te buigen. Daarbij werd een schuld van bijna een miljard dollar van zijn dochteronderneming Imouraren kwijtgescholden, terwijl Orano zelf zijn verplichtingen van 43 miljoen dollar aan projecten met een maatschappelijke insteek niet nakwam.

Deze overeenkomst voelde als een klap in het gezicht na een lange strijd van het maatschappelijk middenveld voor een echt Nigerees-Frans partnerschap in de mijnbouwsector. Activist Salifou Manzo is van mening dat het vorige regime met deze kwijtschelding heeft bewezen dat ze loyaler is aan Orano dan aan haar eigen burgers.

‘Als wij het armste land ter wereld zijn, is dat simpelweg omdat Frankrijk dat zo wilde! Orano (voorheen Oreva, red.) exploreert intussen bijna 50 jaar het uranium van Niger, maar wat heeft ons land daaraan overgehouden? Niets anders dan stof en vervuiling! Meer dan 30% van Orano’s uranium komt uit de Somaïr- en Cominak-mijnen, waar wij lijden onder een gebrek aan water, aan elektriciteit en menselijke en milieuvervuiling. Wij zijn hier bestraald’, zegt Almoustapha Alhacen, voorzitter van de ngo Aghirman en winnaar van de Internationale Prijs voor een Kernwapenvrije Toekomst 2017.

Strijd tegen terrorisme

De relocatie van de Franse militairen van Mali naar Niger, volledig goedgekeurd door het parlement in 2022, strooide nog meer zout in de wonden. Veel mensen in Niger hadden het gevoel dat de Fransen de strijd tegen de terroristen niet serieus namen. Ze vertelden vaak dat verschillende terroristische aanslagen werden gepleegd, ondanks waarschuwingen van dorpsbewoners. Er kwam nooit hulp op tijd, het was pas na een bloedbad dat de versterkingen arriveerden.

‘Frankrijk zit achter al onze problemen.’

Anti-Franse campagnes op sociale media voedden deze gevoelens en gingen zelfs zover om te beweren dat Frankrijk terroristen beschermt en bewapent. ‘Het is verraad’, zegt Issaka Ali, een dertigjarige vakbondsman met onvervalste anti-Franse sentimenten, verwijzend naar de verplaatsing van de Franse militairen. ‘Frankrijk zit achter al onze problemen.’

Sommige Nigerezen zijn ervan overtuigd dat de overheid met de terroristen moet onderhandelen en andere oplossingen moet vinden. ‘Het zijn onze kinderen die gerekruteerd worden omdat ze niets te doen hebben’, zegt Elhadj Hama, een dorpshoofd dat vanwege de onveiligheid van het platteland naar Agadez is gevlucht. ‘Er is een nieuwe leider van Marokkaanse afkomst in onze regio die heel goed kan preken. Hij wint onze kinderen voor zijn zaak door het gebruik van religie.’

Heel wat activisten zien in de staatsgreep van juli vorig jaar de oplossing voor al hun problemen. Mensen hopen dat er geen honger meer zal zijn, geen onveiligheid en geen werkloosheid. ‘Nu de Fransen weg zijn en de Amerikanen weldra zullen volgen, zullen we baas zijn over onze eigen rijkdommen. We zullen nieuwe contracten tekenen die voordeliger zijn voor ons land’, voorspelt de jonge Abdellah.

Onze echte vriend, Vladimir Poetin

De Russen zouden binnenkort de Amerikanen kunnen vervangen op Basis 201. Niemand lijkt zich daar zorgen over te maken. De belangrijkste militaire basis, 101, in Niamey, die enkele maanden geleden nog door de Fransen en Amerikanen werd bezet, ontving op 13 april al een contingent Russische soldaten, terwijl in de stad dezelfde demonstraties plaatsvonden als in Agadez.

‘Diep in de nacht landde een Russisch vliegtuig op de landingsbaan van de luchthaven Niamey Escadrille. In het begin wisten we niet waarom het commando ons had gevraagd daar te zijn. Pas toen het grote vliegtuig landde, kwamen we erachter. We hebben uren samen doorgebracht, Nigerese en Russische soldaten, om het oorlogsmateriaal uit te laden dat het vrachtschip vervoerde. De wapens van deze Russen zijn nieuw. Er waren bijna honderd van hen en sommigen spraken goed Frans’, vertrouwt een jonge Nigerese soldaat me toe in de Sky Lounge bar-restaurant in Niamey. In een roes alcohol zegt hij dat hij heel blij is met de wapens. ‘We hebben ze nodig.’

Tijdens de 900 kilometer lange busrit van Agadez naar Niamey werden de uitdagingen voor het land duidelijk in de gespannen gesprekken onder de passagiers. De toon was heel anders dan die van de jonge activisten in Agadez. Hier gingen de gesprekken over de kosten van levensonderhoud, groeiende onveiligheid, het jihadistische terrorisme dat steeds meer dorpen treft. Maar ook over Frankrijk en de Verenigde Staten, Rusland en Iran. En over de slechte wegen, het gebrek aan investeringen in het noorden en de reparatiewerkzaamheden die na de staatsgreep waren gestopt. ‘De staatsgreep heeft ons veel vertraging opgeleverd, vooral in de twee regio’s Agadez en Tahoua’, vertelt een vijftigjarige.

Buiten is de droogte overal zichtbaar. Dieren zoeken tevergeefs naar weidegrond en vrouwen staan in de rij voor waterputten die opdrogen of al droog staan. ‘De prijs van een zak rijst is verdubbeld, van 10.000 CFA (16 dollar) voor de val van voormalig president Bazoum naar 20.000 CFA nu’, vertelt een restauranthouder die ik ontmoet bij de rustplaats in de stad Dogondoutchi. ‘Het is een luxe aan het worden.’

Na een rit van 18 uur rijdt de bus hoofdstad Niamey binnen. De vlaggen van de drie landen van de Alliantie van Sahelstaten (Mali, Niger en Burkina Faso) zijn zichtbaar op rotondes. Ik herken een vierde vlag, die van de Russische Confederatie. ‘Deze is van het land van onze echte vriend, Vladimir Poetin’, vertelt de taxichauffeur me blij. Net zo opgetogen vertelt Nouhou Arzika me kort daarna over zijn hoop en dromen. ‘Nu heeft iedereen het over Niger’, benadrukt hij. Arzika is voorzitter van de Mouvement pour la Promotion de la Citoyennété Responsable (MPCR), een maatschappelijke beweging die dicht bij de militaire junta staat.

Natuurlijk was de komst van de Russen al lang gepland. ‘Onze nieuwe leiders (de putschisten; red.) hadden duidelijk aangekondigd dat ze de akkoorden die de buitenlandse militaire aanwezigheid in het land vastlegden, wilden herzien’, zegt socioloog en politicoloog Souley Adji. ‘In december 2023 kwam een Russische delegatie onder leiding van kolonel en onderminister van Defensie Yunus-Bek Yevkurov naar Niamey om de militaire samenwerking met Moskou te versterken. Er werden toen geheime overeenkomsten tussen de twee landen besproken.’ Andere bronnen bevestigen dat het Russische bezoek aan Niamey werd gevolgd door dat van de Nigerese premier Mahaman Ali Lamine Zeine aan Moskou in januari 2024, en dat er toen overeenkomsten over wapens, inlichtingen en militairen werden gesloten.

‘Via de Libische havens Tobruk en Sirte ontvangt Niger nu tonnen militair materieel uit Moskou. Dat materieel wordt vervolgens met vrachtvluchten naar ons land vervoerd’, zegt een voormalige naaste medewerker van het afgezette regime die zich sindsdien opnieuw in Libië heeft gevestigd. ‘Samen met de Nigerees-Algerijnse bemiddelaar Aghaly Alambbo, aangesteld in oktober 2023 als speciaal adviseur van president Tchiani, vormt Saïd Sadam de link tussen de militaire junta van Niger en Rusland. Saïd Sadam is de zoon van generaal Khalifa Haftar (die een groot stuk van Libië onder zijn controle heeft, red.) en die verschillende keren in Niger verbleef.’

Volgens een hooggeplaatste bron in het Nigerese ministerie van Mijnbouw zijn de Russen namelijk geïnteresseerd in de uraniummijnen van Niger. ‘Ze zijn er bijna zeker van dat ze die krijgen. En dit zal gebeuren in de komende dagen en weken, nadat Niger het Franse mijnbedrijf Orano heeft buitengezet.’

Slechts een paar weken na dit interview, op 11 juni, stuurde de minister van Mijnen van Niger een schriftelijke aanmaning naar Orano, waarin de vergunning voor de Imouraren-uraniummijn werd ingetrokken. Orano bevestigde dat bericht ook op zijn website. Het bedrijf gaf ook aan dat het bereid blijft ‘alle communicatiekanalen met de Nigerese autoriteiten open te houden’ en dat het ‘zich het recht voorbehoudt de beslissing aan te vechten bij de bevoegde nationale en internationale gerechtelijke instanties’. Maar wat het bedrijf ook doet, de vergunning voor de Imouraren-uraniummijn ‘zal binnenkort zeker worden toegekend aan Rosatom, het Russische federale agentschap voor atoomenergie’, meent onze bron. ‘Of anders aan Adur Medencilik uit Turkije.’

De hoop was dat de Russen het terrorisme daadkrachtiger zouden bestrijden dan de Fransen. Maar volgens Ousmane, een vluchteling uit het dorp Goungo Koré, wordt de situatie alleen maar erger. ‘We kunnen niet langer in de dorpen blijven vanwege de onveiligheid’, zegt hij. ‘Mijn hele dorp is leeg. We zijn allemaal gevlucht voor de misdaden van de terroristen. Ze kwamen op klaarlichte dag en omsingelden ons dorp. Ze vroegen om geld en wie dat niet had, gaf koeien of schapen. Maar als een familie ook dat niet kon aanbieden, werd de zoon gegeven om zich bij de terroristen aan te sluiten.’

Angstcultuur

In Niamey spreken weinigen vrijuit over de keuze van de Russen als nieuwe militaire partners. Mensen met wie ik afspraken heb, zeggen op het laatste moment af of komen niet opdagen. ‘We moeten op onze hoede zijn, de junta heeft veel mollen. Ze heeft veel mensen laten oppakken’, vertelt de rechtenstudent Nasser.

Later, nog steeds op zoek naar bronnen in Niamey, ontmoet ik een ex-politicus van de voormalige regeringspartij. Hij getuigt anoniem uit angst voor arrestatie. Hij is gefrustreerd, en niet alleen door het verlies van zijn prestige en privileges. ‘Welk recht hebben de putschisten om deze Russische soldaten naar ons land te halen? De junta misleidt het volk met een toespraak over hun vermeende patriottisme in naam van de soevereiniteit, en met een andere toespraak verkoopt ze die aan buitenlanders voor de prijs van een paar balen tarwe. Deze mensen, de Russen, hebben geen greintje medelijden. Dat laten ze gemakkelijk zien in het noorden van Mali, waar ze onschuldige mannen, vrouwen en kinderen terroriseren, verkrachten en afslachten. Het is betreurenswaardig!’

Op 28 mei 2024 zouden negen dorpelingen zijn doodgeschoten in Sigindey Balley Koira, vlak bij het dorp Tafague, niet ver van de hoofdstad. Volgens Intinicar Alhassane, voorzitter van de Partij voor Vrede en Ontwikkeling Akal-Kassa, die het nieuws van het bloedbad aan de media bekendmaakte, werden negen herders van de Toeareg- en Peul-gemeenschappen gearresteerd en vervolgens in hun huis geëxecuteerd ‘door onze verdedigingstroepen en hun aanhangers’. Slechts een paar dagen na dit nieuwsbericht hoor ik over de arrestatie van Intinicar Alhassane. 

Wie zoals activist Salifou Manzo het leger probeert te herinneren aan de strijd voor vrijheid, gelijkheid en broederschap, neemt aanzienlijke risico’s. Op 15 februari 2024 probeerde een groep demonstranten in het Nationaal Park van Niamey, waar de generaals van de junta een indrukwekkende militaire parade hielden, om hen te herinneren aan hun beloften. Toen ze naar de generaals riepen, werden de demonstranten al snel omringd door een eenheid van de republikeinse garde die hen tot bloedens toe sloeg en hun bebloede lichamen naar de militaire rechtbank bracht.

Sindsdien heeft Salifou Manzo niets meer van zich laten horen.

*Ramdane Gidigoro is een gefingeerde naam. De echte naam van de auteur is bekend bij de redactie van ZAM.