“‘Er is geen langetermijnvisie voor de klimaattransitie’

Tijdens het aanschuiven voor de stembus, moest ik dit weekend ineens denken aan een gesprek met iemand uit mijn straat. Het vond plaats tijdens de vorige verkiezingsperiode. De buurman werkte voor Verisure. Dat is het enige wat ik van hem weet. Het was namelijk op zijn auto gestickerd. En die auto stond vaak voor mijn deur. Op dat moment had ik nog zelf een auto en parkeerplaatsen is een dingetje in onze buurt. 

Hij was in zijn nopjes, want de verkiezingsperiode beloofde veel werk, zo vertelde hij me. Ik was niet helemaal sure wat hij bedoelde met die opmerking, dus vroeg hem wat hij deed bij Verisure. ‘Ik verkoop alarmsystemen voor huizen.’ Hij vertelde me ook dat hij goed was in zijn job en daarom van zetel zou verhuizen, vermoedelijk naar Ninove of Aalst. ‘Veel mensen met schrik daar, hé.’

Het klimaat mag dan geen thema zijn in de verkiezingen, het zal alle thema’s die wel voorop stonden in de verkiezingen sterk onder druk zetten de komende jaren.

Toen ik de link met de opgang van extreemrechts had gelegd, was hij alweer weg, de hoek om. Hij woont ondertussen niet meer in onze buurt. Misschien woont hij nu in Ninove. Dichter bij zijn doelgroep. Of hij is landelijk manager geworden, dat kan ook, want Vlaams Belang ging er (bijna) overal op vooruit in Vlaanderen.

Misschien is het zo eenvoudig als die oude buurman voorstelde. De ruk naar rechts geeft aan dat mensen veel te verliezen hebben. Of althans, dat ze het gevoel hebben iets te moeten beschermen. De Amerikaanse filosoof William MacAskill geeft hen geen ongelijk. Over dat gevoel tenminste. We leven volgens hem namelijk in een tijd van plasticiteit.

MacAskill’s laatste boek is getiteld What We Owe The Future. Hij vindt namelijk dat huidige generaties de morele plicht hebben om de toekomst van toekomstige generaties te waarborgen. 

De plastische periode waarin we leven vergelijkt hij met gesmolten glas. Het is een tijd waarin de zaken vloeibaar worden en instituties en gebeurtenissen allerlei vormen kunnen aannemen. Tijdens zo'n periode is er veel verandering mogelijk. Nadien zal het glas stollen, afkoelen en weer sterk (lees: rigide) worden. Verandering veroorzaken is veel moeilijker dan.

Of de verandering nu van buitenaf gebeurt (technologie, economie, regelgeving) of van binnenuit komt (andere denkkaders en dromen), het gevolg is dat er een moral change plaatsvindt. Na zo een morele shift volgt volgens MacAskill een periode van value lock-in plaats. Waarden nestelen zich in een systeem en cultuur. En dat waardensysteem kan eeuwenlang blijven zitten.

Op deze manier naar de politiek kijken maakt veel duidelijk. Verworven rechten (de vrijheid om te kunnen zijn wie je bent) worden weer in vraag gesteld. Eerst internationaal en nu ook in Vlaanderen. 

Daarom is volgens mij de verkiezingsuitslag wat ze is. De aarde staat in brand. Zowel door oorlog als het klimaat. Het glas is gesmolten. De mens moet op zoek naar een nieuwe plaats op deze wereld. Deze keer in relatie met de natuur. Voor de een is het een zoektocht naar een nieuw waardensysteem. Voor de anderen de strijd om het oude niet los te laten. Het moet inderdaad angstaanjagend zijn als dat jouw positie in de wereld is. Je zou voor minder een alarm installeren. 

De vraag is: hoe kunnen we door een gesmolten tijd bewegen? Mijn antwoord: door een langetermijnperspectief te hanteren. Een perspectief dat uitzoomt, de zaken vanop afstand bekijkt en de uitdagingen in kaart brengt. Maar ook in opportuniteiten denkt door een andere wereld te verbeelden. 

Langetermijndenken dus. Het is iets dat we afgeleerd lijken te hebben. Om het uit te lokken doe ik vaak de volgende denkoefening tijdens workshops: reken uit in welk jaar jouw kinderen jouw leeftijd zullen hebben. Vermoedelijk kom je uit rond 2050. De deadline van Europa om klimaatneutraal te zijn. Het klimaat mag dan geen thema zijn in de verkiezingen, het zal alle thema’s die wel voorop stonden in de verkiezingen sterk onder druk zetten de komende jaren.

Er wordt geen wervend verhaal voor de klimaattransitie geschreven. Er is geen langetermijnvisie.

En zo worden we met de prachtige paradox van deze melted glass-periode geconfronteerd. De uitdagingen op lange termijn verwachten op korte termijn originele beslissingen. En met origineel bedoel ik zowel oorspronkelijk, vernieuwend als eigenaardig. We kunnen de uitdagingen of problemen van vandaag niet oplossen met dezelfde logica die deze problemen heeft veroorzaakt. 

Er is een andere aanpak nodig. Een nieuw systeem. Ik geloof dat dit systeem al geboren is. Ik zie het overal opduiken in organisaties en ondernemingen met originele businessmodellen. Ik hoor het ook als ik na public speaking aan public listening doe en aan mensen vraag hoe zij de toekomst zien en voelen. 

Ik hoor je denken: ‘Word wakker, Fredo. Groen ging er op achteruit. Klimaat is niet sexy meer.’ Het is waar, de politieke actualiteit lijkt me tegen te spreken. Maar de groene beweging laat het ook na een aantrekkelijk beeld op de toekomst te schetsen. Er wordt geen wervend verhaal voor de klimaattransitie geschreven. Er is geen langetermijnvisie. 

We zijn allemaal glasblazers geworden en ik geloof dat we ons langetermijndenken moeten oefenen. Niet als progessieve of intellectuele bubbel, maar als eco-populisten. Niet om politieke aandacht te winnen, maar om te verbeelden dat de wereld gewoon nog leuker en levendiger kan zijn als we uit deze melted glass-periode komen.