Fei Lauw

Columnist

Column

Het witte superioriteitsgevoel is minstens zo oud als de zoektocht naar de westelijke doorvaart

“‘We mogen iets meer’

De “van Ons”-Vlaming beklaagt zich nogal snel dat hij ‘niets meer mag’. Maar eigenlijk is het net omgekeerd, schrijft MO*columniste Fei Lauw. Het volstaat om te kijken naar wat westerse kolonisten deden als ze eenmaal hun vlag elders in vruchtbare aarde konden neerpoten.

De medina van Tanger doet me duizelen. Ik heb vier muntthees op en de suikerkick heeft zopas mijn lichaam verlaten, met de subtiliteit van een hormonale puber. In elk facet van mijn blikveld schittert iets moois. Een roterende caleidoscoop van kleuren, kussens, tapijten, juwelen … en ik, in het midden, worstel met alweer dezelfde vraag: is het culturele toe-eigening als we die spullen zomaar kopen en in ons huis – geheel uit hun oorspronkelijke context – uitstallen?

Het doet me denken aan een foto die een vriend geniepig genomen had: een gevel van een klassieke, Vlaamse rijwoning met een groot raam tot op de grond met twee statige Afrikaanse houten beelden die het raam flankeren als suppoosten. En aan datzelfde raam: een affiche van Vlaams Belang.

Van deze partij kwam de voorbije verkiezingen een vrouw op in Zandhoven. Inge ‘Kung fu’ Saliën noemt ze zichzelf, een koosnaampje die stoere Inge kreeg van haar collega-bewakingsagenten van de Antwerpse haven en die ze besloot over te nemen in haar rebranding tot lokale politica. Kung fu, dat is blijkbaar “van Ons”. En je souvenirs uit Kenia etaleren zodat de buren kunnen zien dat je goed genoeg boert om op safari te gaan, dat is ook “van Ons”. Zo doen die van Ons dat. Nemen wat Ons bevalt, maar voor de rest moeten “ze” zich aanpassen.

Wat met mijn kimono?

Er vloeide al wat gefrustreerde inkt over wat culturele toe-eigening precies is. ‘Ik mag dat toch gewoon mooi vinden? Hoezo mag ik dat recept niet aanpassen en verkopen? Moet alles dan traditioneel blijven? We mogen niets meer!’

Maar eigenlijk is het net omgekeerd: we mogen net iets meer. Iets meer toewijding en diepgang, vooral. Culturele toe-eigening is wispelturig en oppervlakkig, het is zoals cherrypicking: nemen wat je bevalt en tijdelijk dient, al dan niet naar je hand gezet, maar zonder veel interesse – of respect – voor de achterliggende cultuur en de mensen die er deel van uitmaken.

Een kimono is een traditioneel en ceremonieel gewaad, al eeuwen een basaal element in de Japanse cultuur. Wist je dat de kimono altijd links over rechts gedrapeerd wordt? Tenzij de drager overleden is. Als niet-Japanners de kimono dragen als flapperende festivaloutfit of carnavalkostuum, doen ze een eeuwenoude cultuur oneer aan, zeker als je daarnaast geen moer geeft om de gemeenschap.

Wat deden de westerse kolonisten zodra ze hun vlag in de vruchtbare aarde konden neerpoten? Ook toen en ook daar eisten ze dat de al aanwezige oorspronkelijke bevolking zich zou aanpassen.

Het probleem is niet wat je draagt, dat je bubble tea wil commercialiseren, of het Marokkaanse berbertapijt dat mijn woonkamer siert. Het is geen kwestie van wát je overneemt, wel van ‘hoe’ je dat doet én wie het doet.

Als ‘Guy’ Vlaams Belang stemt en platvloers lalt dat ze ‘allemaal op een vliegtuig terug naar huis!’ moeten, maar wel vindt dat hij elementen uit een andere cultuur mag nemen om zijn beige woning mee op te smukken, is het overduidelijk een geval van toe-eigening. Als je als ondernemer beslist om een element uit de rijke, Aziatische keuken te commercialiseren en er dikke euro’s mee te scheppen, maar daarbij vergeet dat je toewijding moet tonen en moet teruggeven aan het land en zijn cultuur, dan is het toe-eigening.

Het is te vermijden door bijvoorbeeld de juiste mensen te betrekken bij je business, door hen en hun gemeenschap mee te laten genieten van de winst. Dat kan ook door er te zijn wanneer de gemeenschap waarvan je de culturele vruchten zo gretig plukt en zaait, te steunen wanneer dat nodig is.

Neem nu yoga. Wie kent er géén yogi? Maar yoga, zo schrijft Nadia Gilani, ervaren yogi en auteur van The Yoga Manifesto, is door de culturele toe-eigening verworden tot een waterig afkooksel van de oorspronkelijke rijke, spirituele versie. Een licht verteerbare reductie die gepeperd verkocht wordt met behulp van de juiste merchandise: pastelkleurige yogamatten, prijzige yogawear bedrukt met ironische slogans als ‘Namasté in bed today’.

Yoga in het Westen is een praktijk die gereserveerd is voor de eerder welgestelde en vaak witte vrouw en man. In haar pleidooi roept Gilani op om yoga te laten terugkeren naar zijn wortels en bedoeling: inclusief en toegankelijk voor iedereen, niet alleen als je 180 euro kunt ophoesten voor een tienbeurtenkaart met vervaldatum.

Spice power

Alle exotica waar we mee rondlopen, of die we eten, komen natuurlijk ergens vandaan. Migratie is zo oud als de mensheid. De zucht naar het verre en onbekende pulseert door menig ader. Hij doet ons migreren, reizen, wandelen en proeven met alle zintuigen. De westerse culinaire en culturele wereld zoals wij ze beleven, is gebouwd op de fundamenten van de eerste handelsreizigers. De handel in specerijen floreerde in de zeventiende en achttiende eeuw. Peper, nootmuskaat, kruidnagel, gember en kaneel vonden hun weg naar onze keukens en medicijnkastjes.

De Specerijenroutes zorgden natuurlijk voor veel meer dan wat extra kick in de pastinaakpuree. Ze hertekenden de wereld en de globale dynamieken drastisch en – meer wel dan niet – dramatisch. Mogendheden vochten om de strategische havens, om landen zoals Indonesië, die bulkten van de kostbare goedjes.

En wat deden de westerse kolonisten als ze eenmaal hun vlag in de vruchtbare aarde konden neerpoten? Ook toen en ook daar eisten ze dat de al aanwezige oorspronkelijke bevolking zich zou aanpassen. Ze drongen religie en taal op: Nederlands in Indonesië, Frans in Vietnam, Portugees in Macao en Angola, Engels in India. Van ons, pas je aan. De kwestie van het witte superioriteitsgevoel is minstens zo oud als de zoektocht naar de westelijke doorvaart.

Honden en katten

Het is ironisch wanneer net de mensen die achteloos culturele componenten kopiëren en overnemen, blijken samen te vallen met de figuren die je het gevoel willen geven dat je hier niet hoort. Dan grijpen ze naar exact hetgeen waar ze zelf graag gretig gebruik van maken: elementen uit je cultuur en wat je eet.

Zo vroeg Laura Loomer, Trump-aanhangster en voormalig Congres-kandidate, zich luidop af of het Witte Huis naar curry zou ruiken als presidentskandidate Kamala Harris won. Trump zelf dook nog dieper het riool in en produceerde uit zijn pruttelende septische put de woorden: ‘In Springfield they are eating the dogs and the cats.’ They, dat zijn de gevreesde immigranten.

Othering is het intentioneel misbruiken van iemands uiterlijk, taal en cultuur om die persoon het gevoel te geven dat ze anders zijn, niet van hier. In het beste geval, maar dan moet ik echt al een goeie dag hebben, kun je het onwetend en lomp noemen wanneer iemand je vraagt of je Nederlands spreekt of van waar je “echt” bent. Maar vaak is er niets onwetends aan. Ze weten waarom ze het zeggen en welke sfeer ze ermee willen creëren.

Niemand rept met een woord over de eigen koeien, paarden, kippen en konijnen die we hier eten. Maar cavia? Hond? Schorpioen? Barbaren!

Loomer wist exact welk beeld ze met haar curry-opmerking wilde oproepen in de hoofden van naïeve, wereldvreemde Amerikaanse burgers. Dat van een onwelriekende, vreemde snuiter met dito gebruiken, die “ons” land gaat besturen. Sfeer van wantrouwen? Geïnstalleerd.

Wanneer iemand afwijzend doet over microagressies en “mopjes” waar mensen van kleur ongeveer dagelijks mee te maken krijgen, dan wil ik ontsteken in een betoog over de verstrekkende en schadelijke gevolgen van othering en microkwetsuren. Nemen we een klassieker: ‘In China eten ze hond!’ Chinezen worden met de regelmaat van een Zwitsers horloge verweten er degoutante voedingsgewoontes op na te houden en dingen te eten die de wereld ziek maken.

Dat corona uit China kwam, verbaasde bijgevolg niemand. Het wakkerde meteen het sluimerende anti-Aziatische racisme aan. Natuurlijk komt zo’n virus van daar, heb je al eens gezien wat ze daar eten?! In dat betoog rept niemand met een woord over de eigen koeien, paarden, kippen en konijnen die we hier eten. Dat is genormaliseerd. Maar cavia? Hond? Schorpioen? Barbaren, eet gewoon varken zoals wij! Ziehier, een worstenbroodje. Ge weet niet echt wat erin zit, maar het is Vlaams culinair erfgoed, dus het is oké.

Ook in het India onder Modi wordt het anti-moslimsentiment gevoed door moslims weg te zetten als plegers van heiligschennis. De cultus van de Heilige Koe primeert er en moslims eten rundvlees. Dit sentiment en de framing van moslims als respectloze onmensen, leidde zelfs als tot een dodelijk incident. Ook tijdens de pandemie en de naweeën ervan, leidde het China-bashen tot meerdere gewelddadige en dodelijke voorvallen met mensen van Oost-Aziatische origine.

Dezelfde specerijen en kruiden die eens zo gegeerd en kostbaar waren dat er oorlogen om gevoerd werden, specerijen die nu nog steeds de keuken van migrantengemeenschappen bepalen, worden wanneer dat strategisch goed uitkomt, ingezet als wapen om de niet-Europese, niet-westerse wereld te degraderen en te ontmenselijken in een zoveelste krampachtige poging om de autoriteit en superioriteit van het white, white West te bestendigen.

In het huidige labiele politieke klimaat betekent het dat jij en je smakelijke, kleurrijke cultuur zowel een verrijking als een stinkende pest kunnen zijn. Het hangt af van waar de wind komt. Ge moogt niets meer? Jawel, ge moogt net iets meer. Iets meer steun, iets meer toewijding, iets meer verdieping, zodat ‘specerijen’ onze wereld opnieuw kunnen verbinden.

Niets missen?

Abonneer je op (één van) onze nieuwsbrieven.

Je kan kiezen tussen deze gratis nieuwsbrieven:

Word proMO*

Vind je MO* waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je van tal van andere voordelen.

Meer weten over proMO*lidmaatschap?

Je helpt ons groeien en zorgt ervoor dat we al onze verhalen gratis kunnen verspreiden. Je ontvangt vier keer per jaar MO*magazine én extra edities.

Je bent gratis welkom op onze evenementen en maakt kans op gratis tickets voor concerten, films, festivals en tentoonstellingen.

Je kan in dialoog gaan met onze journalisten via een aparte Facebookgroep.

Je ontvangt elke maand een exclusieve proMO*nieuwsbrief

Je volgt de auteurs en onderwerpen die jou interesseren en kan de beste artikels voor later bewaren.