Onderzoek toont de maatschappelijke impact van rouw in conflictgebieden

‘Wanneer demografen conflicten en oorlogen bestuderen, ligt hun focus vaak op hoeveel mensen er sterven, of op wie de slachtoffers zijn en hoe dat zaken als levensverwachting beïnvloedt. Het aantal doden is steevast de maatstaf voor de intensiteit van een conflict’, stelt Diego Alburez-Gutierrez vast, hoofd van de onderzoeksgroep Kinship Inequalities aan het Max Planck-instituut voor Demografisch Onderzoek.

‘Maar de menselijke tol is hoger. Voor elke dode zijn er familieleden en vrienden die overleven en rouwen om die dood. Die overlevenden worden voor de rest van hun leven beïnvloed door deze traumatische ervaringen’, zegt hij.

Meest dodelijke conflicten

Alburez-Gutierrez werkte mee aan een studie naar de omvang en duur van rouw bij mensen die directe familieleden verloren in grootschalige conflicten. Samen met andere onderzoekers wilde hij kwantificeren hoe vaak het voorkomt dat een kind of ouder sterft door oorlog. Dat zocht hij uit in 16 landen met het grootste bevolkingsverlies door conflicten tussen 1989 tot 2023.

De studie belicht zo de meest dodelijke conflicten van de afgelopen jaren: de oorlogen in Syrië, de staat Palestina, Afghanistan en Oekraïne. 'We stellen vast dat die bevolkingsgroepen een aanzienlijke mate van rouw zullen ervaren, ongeacht hoe deze conflicten zich in de toekomst zullen ontwikkelen', verklaart Alburez-Gutierrez.

‘Als we ons dus alleen richten op sterfgevallen, zien we een enorm deel van de bevolking over het hoofd dat getekend is door het verlies van dierbaren.’

Weeskinderen

Zo laat elke dode in een conflict gemiddeld meer dan twee familieleden (ouders en/of kinderen) achter in Oekraïne, meer dan 3,5 in Palestina en ongeveer vier in Syrië en Afghanistan. Aan het eind van 2023 had naar schatting één op de 67 Palestijnen in de loop van zijn leven een nakomeling verloren aan het conflict. In Syrië ging het om één op de 20, in Afghanistan gemiddeld één op de 65 en in Oekraïne gemiddeld één op de 200 personen.

Zelfs als alle gewapende conflicten onmiddellijk zouden eindigen, zullen de gevolgen lang voelbaar blijven voor nabestaanden. ‘Als we vooruitkijken naar 2050, zelfs in een scenario waarin er na 2023 geen conflictdoden meer zijn, schatten we dat één op de 142 Palestijnen die in 2050 nog in leven zijn ooit de dood van een ouder door een conflict zal hebben meegemaakt. Eén op de 200 zal de dood van een kind meemaken’, aldus Emilio Zagheni, coauteur van de studie en directeur van het Max Planck-instituut.

‘In bevolkingsgroepen met een hoog sterftecijfer door jeugdconflicten, zoals in de staat Palestina, zal een aanzienlijk aantal ouders het trauma van het verlies van een kind de rest van hun leven meedragen. In situaties waar de sterfte onder strijders op oudere leeftijd hoger is, zoals in Oekraïne, zal een grote populatie van weeskinderen hun leven doorbrengen met het litteken van het verlies van een ouder.’

Extreme ideologieën

‘Langere en dodelijkere conflicten leiden tot grotere groepen nabestaanden. Dat heeft aanzienlijk negatieve gevolgen voor de mentale en fysieke gezondheid van overlevenden. Het vermindert bovendien de beschikbare emotionele en economische steun tijdens kritieke levensfasen en is een voedingsbodem voor extreme ideologieën die sociale en politieke verzoening in de weg staan’, voegt Enrique Acosta toe, coauteur en onderzoeker bij het Centrum voor Demografische Studies (CED) aan de universiteit van Barcelona.

‘Onze schattingen van de populatie rouwenden als gevolg van oorlog kunnen helpen bij het ontwerpen van beleid om verschillende groepen rouwenden te ondersteunen. Dat kan op maat worden vormgegeven naar gelang hun geslacht en leeftijd. Interventies afstemmen op de behoeften van specifieke demografische groepen is cruciaal voor effectieve ondersteuning’, concludeert Acosta.