“‘Zo ziet ‘het strengste asiel- en migratiebeleid ooit’ eruit’

Welvaartstaatbegrenzing of welvaartschauvinisme: een onderscheid maken tussen ‘ons’ en ‘hen’, tussen de eigen bevolking en nieuwkomers, en de toegang tot de verzorgingsstaat beperken tot ‘ons’. Vandaag verwijzen we ernaar als ‘het Deense model’. N-VA, MR, CD&V, Les Engagés en Vooruit nemen het gretig over in het federaal regeerakkoord 2025-2029. Ze zullen ‘het strengste asiel en migratiebeleid ooit’ voeren, zoals Theo Francken (N-VA) Geert Wilders napraatte.

Ook het Vlaamse regeerakkoord beloofde al de toegang tot sociaal wonen, onderwijs en kinderopvang al moeilijker te maken op basis van taalkennis, de taaldrempels naar B1-niveau te verhogen en te onderzoeken hoe alle Vlaamse sociale rechten kunnen beperkt worden tot mensen met minstens vijf jaar wettig verblijf.

Asielinstroom en opvang: afbouwen

In financiële termen wil de federale regering 1,6 miljard euro op asiel en migratie besparen. Het grootste deel van die besparing moet komen van een inperking van het aantal asielzoekers. Zo’n 150 miljoen euro zou komen van ‘een efficiëntere terugkeer’ van afgewezen asielzoekers en minder instroom van asielzoekers.

De overtuiging dat België niet meer moet doen dan zijn ‘eerlijk deel’ van het Europees migratie- en asielpact spookt rond in het akkoord, al is de expliciete verwijzing ernaar verdwenen in het uiteindelijke regeerakkoord. België zou in de toekomst – volgens een verkeerde interpretatie van het EU Migratiepact – slechts 11.400 asielzoekers opvangen (3,2 procent van het totale aantal asielaanvragen in Europa), in plaats van ongeveer 40.000 vandaag. Hoe dan ook, dit zou een besparing van 469 miljoen euro opleveren tegen 2029.

De regering De Wever beroept zich ook op het Europees migratie- en asielpact om asielzoekers die al in een ander EU-land een aanvraag hebben ingediend, op te vangen in zogenaamde ‘Dublincentra’. Daar zal een nog soberdere vorm van collectieve opvang gelden.

Wanneer de opvangcapaciteit verzadigd is, zal ons land de optie in het Europees migratie- en asielpact gebruiken om 20.000 euro per niet opgevangen asielzoeker te betalen. Dat alleen om minder asielzoekers te moeten opvangen.

Meervoudige asielaanvragen worden gekortwiekt door opvang te weigeren vanaf de tweede asielaanvraag. Dit kan riskant zijn voor kwetsbare en getraumatiseerde vluchtelingen die in de praktijk vaak meerdere aanvragen nodig hebben om hun verhaal ‘op orde te krijgen’.

Dat alles, samen met een eenmalige versterking van de asieldiensten om de achterstand weg te werken, zal volgens de nieuwe regering de zogenaamde ‘asielcrisis’ bezweren.

Eenmaal dat gebeurd is, begint de afbouwfase. Alle lokale opvanginitiatieven – opvang in woningen via OCMW’s – zullen afgebouwd worden. Dat is zo’n 15 procent van alle opvangcapaciteit. Asielzoekers worden alleen nog in collectieve centra opgevangen. Hun mobiele telefoon en tablets worden gecontroleerd op fraude, en het zakgeld voor asielzoekers verdwijnt.

‘Externalisering’ van asiel: de regel

Nieuw is dat de Belgische regering sterk zou inzetten op ‘externalisering’, de verwerking van asielaanvragen uitbesteden of organiseren buiten de grenzen. Als andere EU-lidstaten hun verantwoordelijkheid onder het Europees Migratiepact niet nemen, spreekt het regeerakkoord over samenwerking met ‘gelijkgezinde lidstaten’ om zulke akkoorden met derde landen te sluiten.

Er zijn al akkoorden tussen Europese Commissie en derde landen als Tunesië en Libië. Maar de regering gaat nu ook de opvang van asielzoekers uitbesteden. Het hele migratiemodel van Europa wordt zo omvergegooid. Het Italië van Giorgia Meloni staat op dat vlak al het verst.

In uitzonderlijke omstandigheden kunnen er tijdelijke grenscontroles worden ingevoerd, een tijdelijke opheffing van het Schengenakkoord. Landen als Nederland, Frankrijk en Duitsland deden dit al. Het is een politieke show en vooral een verspilling van publieke middelen.

Politieke controle van onafhankelijke asielinstanties en rechtbanken

In de vorige legislatuur negeerde de regering de wet, duizenden beslissingen van arbeidsrechtbanken over het recht op opvang van asielzoekers, en de vonnissen van de Raad van State.

De nieuwe regering draagt de vonnissen van de arbeidsrechtbanken nu over naar de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (de RVV). Zogezegd omdat de arbeidsrechtbanken weinig expertise hebben in migratierecht, maar in realiteit is het een poging tot politieke controle over de rechterlijke macht. De benoeming van de rechters van de RVV wordt voorwaardelijker gemaakt, met termijnen van vijf jaar in plaats van benoemingen voor het leven.

‘Te laat je aanvraag doen als asielzoeker, is geen oprechte bescherming zoeken’ en dus een legitieme weigeringsgrond.

Het Commissariaat-generaal voor de vluchtelingen en staatlozen (CGVS), de instantie die asielaanvragen behandelt, is een autonome instantie die beslist zonder politieke inmenging. De regering wil het CGVS nu inkapselen in een eengemaakte dienst voor alle asieldiensten, en zal lijsten van ‘veilige landen van herkomst’ opdringen. Het CGVS moet aanvragen van onderdanen van die landen dan afwijzen.

De Dienst Voogdij, bevoegd voor de niet-begeleide minderjarige asielzoekers, verliest dan weer de bevoegdheid om leeftijdsbepalingen te doen, en komt onder de eengemaakte asieldienst.

De juridische bijstand tijdens de asielprocedure wordt ook onder vuur genomen. De kosteloze bijstand wordt ‘geherevalueerd’. Uitoefenen van vreemdelingenrecht kan slechts voor beperkte pool van erkende advocaten. Asielzoekers zullen nog maar moeilijk toegang kunnen krijgen tot een advocaat met expertise in het vreemdelingenrecht.

Er komen daarnaast ook drempels om in beroep te gaan tegen asielbeslissingen. Het akkoord bevat nog een aantal vileine veronderstellingen: ‘Te laat je aanvraag doen als asielzoeker, is geen oprechte bescherming zoeken’ en dus een legitieme weigeringsgrond.

Permanente kwetsbaarheid?

Een verblijfsrecht krijgen, wordt moeilijker. Dat geldt zowel voor gezinshereniging, als voor de internationale bescherming van vluchtelingen.

Het verblijf van mensen die subsidiaire bescherming krijgen, in de praktijk zijn dit vaak oorlogsslachtoffers die niet individueel vervolgd worden, wordt verder beperkt in de tijd. Ook moeten zij één jaar wachten vooraleer ze een gezinslid kunnen laten overkomen. In de praktijk kan dit betekenen dat vrouwen en kinderen gaan moeten wachten in conflictzones, zonder veiligheid, zonder onderwijs,…

Andere categorieën van mensen met verblijfsrecht zoals humanitaire en medische regularisatie moeten minstens twee jaar wachten na erkenning. Een kind is ook geen doorslaggevend bewijs meer van een liefdesrelatie. De aanvrager van gezinshereniging moet ook al in eigen land slagen voor een inburgeringstest en een taaltest.

Gezinshereniging wordt trouwens voor iedereen strenger. Voor de persoon die al in België erkend is, waren er al strenge voorwaarden om een gezinslid te kunnen laten overkomen: een maandloon van minstens 2100 euro netto verdienen met een vast contract, een geschikte woonst en een ziekteverzekering hebben. Die inkomensvoorwaarde zal nu verhoogd worden naar 2400 euro. Het is een zoveelste willekeurige drempel die willekeurig verhoogd wordt. Het is cynisch om te lezen in een regeerakkoord van partijen die spreken over het gezin als ‘hoeksteen van de samenleving’.

Vluchtelingen, dat zijn mensen die individueel vervolgd worden, moeten aan die strenge voorwaarden niet voldoen gedurende het eerste jaar dat ze in België zijn. De regering De Wever perkt dat nu in tot zes maanden. Hoe moeilijker de gezinshereniging, hoe meer de toekomst van mensen op pauze staat, hoe moeilijker de integratie van deze mensen. Dat blijkt uit mijn en ander onderzoek over gezinshereniging.

Zolang je geen zekerheid hebt over je gezin, investeer je niet in sociale mobiliteit. Zo’n ondermijning van het recht op gezinsleven leidt tot allerlei schaduwkosten, zoals de nood aan gezinsondersteuning of traumaverwerking.

Ook andere vormen van verblijfsrecht komen onder vuur. Palestijnse kinderen kunnen via geboorte in België de Belgische nationaliteit krijgen als ze geboren worden uit staatloze Palestijnse ouders. Maar: ‘De procedures omtrent staatloosheid en nationaliteit worden geëvalueerd en gerationaliseerd, in het bijzonder wat betreft de toekenning van de nationaliteit op basis van geboorte in België.”

De Belgische nationaliteit is bij uitstek het sluitstuk van integratie, maar zelfs daar worden nu de drempels opgeworpen. De verwerving van de Belgische nationaliteit zou volgens eerdere versies van de onderhandelingsnota 5000 euro gaan kosten. Dat zal nu uiteindelijk 1000 euro worden, nog altijd een enorm hoog bedrag dat erop gericht is om het simpelweg onbetaalbaar en ontoegankelijk te maken.

Overal waar ze kan, verhoogt de regering De Wever financiële drempels voor de toegang tot rechten die eigenlijk verworven zouden moeten zijn omdat mensen aan de voorwaarden voldoen.

Een laatste categorie mensen die nog dieper in de kwetsbaarheid wordt gestort, zijn de mensen zonder wettig verblijf. Er komen woonstbetredingen om hen te kunnen arresteren. Klein lichtpuntje: kinderen uit gezinnen zonder wettig verblijf mogen in procedures van gedwongen terugkeer niet opgesloten worden.

Mensen die buiten hun eigen schuld om niet gerepatrieerd kunnen worden, krijgen voor de zoveelste regeerperiode op rij geen oplossing. Zij worden gewoon aan hun lot overgelaten. Er was een kleine opening dat deze mensen misschien werkvergunningen zouden krijgen als ze zouden kunnen worden ingezet in knelpuntberoepen, maar dat is verdwenen in de laatste versie van het akkoord.

Toegang tot leefloon: strikter

Als er iets het Deens model van ‘welvaartschauvinisme’ belichaamt, dan is het wel de ingeperkte toegang tot sociale rechten voor vluchtelingen.

Eerdere versies van de onderhandelingsnota stelden dat erkende vluchtelingen pas na vijf jaar recht zouden hebben op sociale bijstand. Het leefloon zou worden vervangen door een lager integratiebedrag, wat een besparing van 643 miljoen euro zou opleveren. Het finale regeerakkoord behoudt deze drempel enkel voor subsidiair beschermden. Dus niet voor erkende vluchtelingen volgens de Conventie van Genève, want dat druist in tegen een bindend vonnis van het Europese Hof van Justitie van 21 november 2018.

Het is maar de vraag waarom de onderhandelaars deze onwettige maatregel wetens en willens opnamen in eerdere versies van de onderhandelingsnota. Het druist regelrecht in tegen artikel 23 van het VN-Vluchtelingenverdrag van 1951: ‘De Verdragsluitende Staten zullen de regelmatig op hun grondgebied verblijvende vluchtelingen, wat de ondersteuning en bijstand van overheidswege ter voorziening in het levensonderhoud betreft, op dezelfde wijze als hun onderdanen behandelen.’

Maar voor vluchtelingen die slechts de subsidiaire bescherming kregen, of een statuut van tijdelijke ontheemde zoals vele Oekraïeners, kan het dus wel. En dat doet het regeerakkoord dan ook. Deze mensen waren al tweederangsburgers, maar met hun gekortwiekte verblijfsstatus en hun in geperkte recht op gezinshereniging komen ze terecht in een nog meer kwetsbare positie.

Is het wel nodig om de toegang tot leefloon te beperken? Het staat in ieder geval haaks op de cijfers. Leeflonen kosten de staat 1,1 miljard euro. Daarvan gaat slechts een fractie naar vluchtelingen. ‘Tussen 1999 en 2024 werden 301.850 vluchtelingen erkend in België. Daarvan krijgen er maar 21.783 of 7,2% een geheel of verminderd leefloon, situatie eind 2024’, schreef ook socioloog Jan Hertogen.

De bijstand voor (bepaalde categorieën van) vluchtelingen verlagen, werkt niet. Denemarken verlaagde de toegang tot, en het bedrag van de leeflonen. Op de langere termijn was de impact volgens onderzoek negatief: ‘Over het algemeen verhoogde de hervorming de armoedecijfers en leidde het tot een toename van zelfvoorzienende criminaliteit.’

De regering De Wever bewijst vooral lippendienst aan het internationaal recht en mensenrechtenverdragen. Toch zullen de beleidsvoorstellen het leven van veel nieuwkomers en organisaties die hen bijstaan zwaar raken.