Opstand via de stembus: Roemenen in België zoeken hun heil bij de ultranationalisten

‘De eerste ronde van de presidentsverkiezingen wordt geannuleerd! Ik heb net een bericht ontvangen van de Roemeense ambassade in Brussel.’

Eduard Fron is voorzitter van een stembureau in Hasselt, een van de 29 stembureaus waar Roemenen in België al vanaf vrijdag 6 december hun stem konden uitbrengen, twee dagen voor de verkiezingen in Roemenië zelf. ‘We wachten op verdere instructies. Als het bericht bevestigd wordt, kan ook de tweede ronde niet doorgaan. Ik heb schrik dat de mensen die hun stem al uitbrachten boos gaan worden.’

Even later krijgt Fron inderdaad telefoon van een boze kiezer die het nieuws net gehoord heeft.

De Roemeense presidentsverkiezingen van eind november en begin december waren deel van de hybride Russische oorlogsvoering tegen Oost-Europese landen. De relatief onbekende kandidaat Călin Georgescu won de geannuleerde eerste ronde met 23% van de stemmen, terwijl peilingen hem nooit meer dan 5% gaven. Nooit eerder in de voorbije 35 jaar van vrije verkiezingen was er in Roemenië zo’n groot verschil tussen peilingen en uiteindelijke resultaten. 

Plots werd het erg waarschijnlijk dat Roemenië, een van de meest toegewijde NAVO-bondgenoten, een president zou krijgen die de steun voor Oekraïne zou intrekken en de Russische agenda zou verdedigen binnen de Europese Unie, zoals ook Hongarije dat doet.

Bovendien organiseerde Roemenië op 1 december ook parlementsverkiezingen, waarbij de uiterst rechtse partij Alianța pentru Unirea Românilor (AUR) de op één na grootste werd, met 18,29% van de stemmen. Nooit haalde een uiterst rechtse partij in Roemenië meer dan 9%.

EU verzwakken

Het Kremlin is in Oost-Europa steevast op zoek naar kandidaten en partijen die ze kunnen gebruiken om Russische regeringspropaganda te verspreiden en de NAVO en de EU van binnenuit te verzwakken.

Georgescu is zo een kandidaat. Hij was lid van AUR, maar verliet die partij. Sindsdien is hij "onafhankelijk" en dus makkelijker te controleren door het Kremlin. Want zelfs AUR-voorzitter George Simion noemde de Russische president Poetin een oorlogsmisdadiger en sprak zijn steun uit voor de status van Roemenië als NAVO-lid.

‘Hoe kan je miljoenen mensen op twee weken manipuleren via de sociale media? Dat is een interessant fenomeen voor psychologen om te bestuderen’, zegt Eduard Fron.

De Roemeense inlichtingendiensten deden alvast hun deel van het werk. Op 28 november 2024, vier dagen na de eerste ronde van de presidentsverkiezingen, werden hun inlichtingenrapporten doorgestuurd naar het gerecht en de socialemediaregulatoren van de Europese Unie.

Op 4 december sprak het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken over ‘buitenlandse actoren die het buitenlandse beleid van Roemenië willen doen afwijken van zijn westerse bondgenoten’.

Een dag later besliste het Roemeense ministerie van Buitenlandse Zaken om de vertrouwelijke inlichtingenrapporten openbaar te maken. Ze werden gepubliceerd op de website van de Roemeense president.

Opstand van de diaspora

Calin Georgescu haalde tijdens de geannuleerde eerste ronde van de presidentsverkiezingen meer dan 50% van de stemmen van Belgische Roemenen. Bovendien stemde 70% van de kiezers in het stembureau in Hasselt tijdens de parlementsverkiezingen op verschillende extreemrechtse partijen.

‘Kiezers riepen “we zullen naar huis terugkeren!” nadat ze hun stem hadden uitgebracht’, zegt Fron. Veel Roemenen in de diaspora hebben tragische verhalen van emigratie, opdeling van families en desillusie.

‘Ik woon nu vier jaar in Deurne’, zegt Laurentiu Marius Cocarca. ‘Ik werk er in de bouw, maar ik heb heus wel andere kwaliteiten. Ik studeerde aan de muziekacademie van Cluj-Napoca. Die studies moest ik stopzetten wegens geldgebrek. Van muziek in Cluj naar de bouw in België, mijn kersverse echtgenote achterlaten, denk maar niet dat dit mijn gedroomd carrièrepad is. Iemand heeft mijn toekomst gestolen.’

Cocarca gaat verder: ‘Mijn vrouw is in Roemenië, mijn ouders in Italië, mijn broers in Engeland en Nederland, heel mijn familie is verspreid. Miljoenen Roemenen bevinden zich in deze situatie. Georgescu spreekt daarover, hij is een goede man. We hebben een mooi land maar het is al 35 jaar bezet door corrupte leiders. Ze hebben onze president Ceausescu vermoord. Waarvoor? De beloofde gerechtigheid kwam nooit.’

‘Onze partij AUR is nog jong, maar we groeien snel ondanks alle propaganda dat we pro-Russisch zijn. Onze intenties zijn goed. We willen helemaal niet uit de NAVO stappen.’

De grote Roemeense diaspora, onder wie de 130.000 Roemenen in België, stelde haar hoop decennialang in liberale anticorruptiepartijen. Hun frustratie over de politiek-economische stilstand en corruptie in hun land keert zich nu steeds meer tegen die partijen. Ze gaan hun heil nu zoeken bij rechtse populisten. Deze vreemde sprong valt logisch te verklaren als protest via de stembus.

Maar Eduard Fron benadrukt ook dat veel Roemenen gevoelig zijn voor manipulatie door een gebrek aan nieuwswijsheid, en door de orthodoxe kerk.

‘Veel lager opgeleide mensen kijken niet naar het nieuws. Ze lezen niet. Ze scrollen alleen door korte clips. Georgescu praat hen aan dat ze in de EU als slaven worden uitgebuit en dat ze met opgeheven hoofd naar Roemenië kunnen terugkeren.’

‘De rol van de kerk? De orthodoxe gemeenschap kon in België verschillende katholieke kerken kopen. Priesters maken Roemeense jongeren in de kerk en in weekendscholen wijs dat ze de Belgen moeten wantrouwen: “Hun kerken zijn leeg, het zijn zondaars. Jullie zijn Roemenen, orthodox, pure christenen. Jullie moeten die westerse waarden niet overnemen.” Zo blijven ze geïsoleerd en leren ze niks in België.’

‘Dat ze juist naar hier kwamen omdat hier kansen zijn en dingen hier beter functioneren, dat verzwijgen de priesters. Ze blijven geloven in hun duizend jaar oude magische geloof. Tegelijk slaan ze hun vrouwen. Begrijp je dat? Op zo’n basis van onwetendheid en vervreemding kan een politieke extremist makkelijk rekruteren.’

Cocarca zegt ‘gedegouteerd’ te zijn. Volgens hem worden de stemmen ‘gestolen’ en is er nu een ‘totalitaire staat’ ontstaan in Roemenië. De tegenstanders van Georgescu en AUR zeggen hetzelfde. Beide kanten beschuldigen elkaar van hetzelfde. Dat wijst op een diepe polarisatie.

In het stembureau moet Cocarca helpen met het doorkassen van stembiljetten van mensen die zojuist nog op Georgescu stemden, maar als partijlid van AUR kookt zijn bloed: ’Al die mensen in de diaspora hebben al gestemd. Wat zeg je tegen hen? Ze stoppen hun stem in de stembus, en meteen is ze weg.’

Het bloed van andere Roemenen kookt evenzeer. ‘Veel Roemenen zijn in shock’, legt Fron uit. ‘Ze groeiden op in een dictatuur en weten wat dat betekent. Ze worden boos op de diaspora omdat die in zo’n groten getale voor een pro-Russische kandidaat stemde.’

Maar dit is een moeilijk te slikken boodschap voor de diaspora. Zij hebben hun land moeten achterlaten. Als ze zich daarbovenop nog eens beschuldigd voelen, kan dit overkomen als een dubbele vernedering. Het zou de polarisatie alleen maar erger maken.

Boerenopstand

Veel van Georgescu’s kiezers negeerden zijn pro-Russische en fascistische denkbeelden en focusten op zijn antisysteemboodschappen.

De boodschappen waarmee pro-Russische kandidaten in heel Europa opmars maken, zijn steevast aangepast aan de lokale context. In Roemenië is driekwart van de actieve bevolking afhankelijk van de landbouw. Er is dus een beerput van frustraties die populisten kunnen aanboren.

99% van de boerderijen zijn familieboerderijen waarvan de helft niet in aanmerking komt voor Europese landbouwsubsidies (wegens te klein), terwijl de resterende 1% meer dan de helft van de landbouwgrond bezit en 70% van de subsidies ontvangt. Een derde van de bewerkte Roemeense landbouwgrond is al in handen van buitenlandse investeringsgroepen. Roemeense boeren verkopen hun gronden omdat ze door armoede niet kunnen concurreren met de westerse bedrijven.

Een studie in opdracht van het Europees Parlement waarschuwde in 2015 al dat dit zou kunnen leiden tot een toename van werkloosheid en emigratie. Negen jaar later leidde het tot stemmen voor een populist.

Tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen had Georgescu op TikTok opvallend veel vijandige boodschappen tegen buitenlandse bedrijven. Hij sprak openlijk over de strijd tegen armoede, de nood aan een vermindering van de Roemeense afhankelijkheid van import, ondersteuning van de eigen Roemeense boeren en een verhoging van de binnenlandse productie van voedsel en energie.

‘Ik vind het belangrijk dat het Roemeense volk, en niet buitenlanders, eigendom hebben in mijn land. Het is niet TikTok dat ging stemmen, het waren echte mensen’, zei Georgescu daarover in een gesprek met Politico.

Hogere subsidies, meer kredieten en lagere rentevoeten zouden ervoor kunnen zorgen dat meer Roemeense jongeren de boerderijen van hun ouders overnemen. Maar het zijn Duitse bedrijven en beleggingsfondsen die van de kleine lapjes Roemeense grond concurrerende bedrijven maken. En Roemenen die naar Duitsland emigreren. Er zijn 554.182 Roemenen in Duitsland en elk jaar komen er ongeveer 120.000 bij. Het is de sterkst groeiende groep EU-onderdanen in Duitsland.

Voormalige zelfstandige Roemeense boeren werken nu in loondienst van de westerse industriële landbouwbedrijven waaraan ze hun gronden verkochten.

Op de 4000 hectare van het Duitse bedrijf Großmann passen 266 familieboerderijen van 15 hectare, het Europese gemiddelde. Dat zijn 266 gezinnen. Maar het Duitse bedrijf heeft amper twaalf werknemers.

Een jonge Roemeense boer die we interviewden voor ons onderzoek over grondroof in Roemenië zei: ‘Buitenlandse bedrijven kopen en exporteren de gewassen, geoogst op Roemeense gronden door buitenlandse investeringsbedrijven die door schaalvergroting de meeste Europese landbouwsubsidies opstrijken. En dan importeert Roemenië afgewerkte voedingsproducten uit andere landen. Dat is toch te gek voor woorden?’

We zaten in een winkeltje in een mistig, onooglijk dorpje. Beschonken mannen riepen en tierden. Een boer met modderlaarzen stormde het lokaal binnen.

Toen hij hoorde waarover we het hadden, stak hij van wal: ‘De banken geven geen kredieten of alleen tegen belachelijk hoge rentevoeten van 12%! De buitenlanders krijgen van hun banken kredieten tegen 2%! Ze kopen alle grond op en doen de grondprijzen stijgen en de graanprijzen dalen! Ik krijg een honderdste van hun subsidies! Aankoop en onderhoud van machines, te duur! Kunstmest, te duur! Waarom ik dan doorga? Omdat ik geen slaaf in eigen land wil zijn!’

Georgescu’s boodschap sluit daar naadloos op aan. Hij spreekt de Roemenen aan van wie de waardigheid al decennialang gekrenkt wordt. En hij doet dat met een hele resem rapporten van legitieme internationale instellingen onder de arm om zijn verhaal kracht bij te zetten.

Verbazingwekkend, en ongewoon voor een populist, is immers dat hij zijn standpunten onderbouwt met de duurzame ontwikkelingsdoelen van de VN. Georgescu kent die goed: als expert duurzame ontwikkeling werkte hij jarenlang voor verschillende VN-agentschappen.

‘In de kern heeft hij gelijk’, zegt ook Eduard Fron. ‘Maar als je een probleem hebt in je huis, ga je dan het hele huis afbranden? En wat hij er niet bij zegt, is dat de welvaart in Roemenië elk jaar toeneemt. Salarissen groeien sneller dan in veel andere EU-landen. Roemenië doet het economisch al een tijdje beter dan Hongarije en Bulgarije. Wie had dat ooit gedacht? 35 jaar geleden was Roemenië nog een extreem arm land, vergeet dat niet.’

Platteland versus stad

Roemenië groeit, maar een groep Roemenen blijft achter. In steeds meer landen bepalen kiezers op het platteland de richting van hun land en beïnvloeden ze daarmee ook de wereldpolitiek. Een eerlijke verdeling van economische groei is daarom belangrijk voor de stabiliteit van een land.

Het lijkt vergezocht, maar geen oor hebben naar de legitieme bezorgdheden van het achtergestelde platteland maakt Europa onveiliger en kwetsbaar voor Russische strategieën van hybride oorlogsvoering.

Mensen stemmen voor deze populisten, niet omdat ze plots weer Russische overheersing willen, maar omdat ze wanhopig zijn. Zij aanhoren al jarenlang de beloftes van liberale democraten. Die kunnen of willen de problemen niet oplossen, omdat ze ingebakken zitten in het mondiale systeem. Populisten beloven dat ze dat wel kunnen, ook al klopt dat niet.

Elena Lasconi, de presidentskandidaat van de liberale, pro-Europese Red Roemenië-Unie, bleek de kandidaat te zijn van de stedelijke bevolking. Deze voormalige oorlogscorrespondente en nieuwslezeres won de eerste ronde overtuigend in de vijf grote steden van Roemenië: Timisoara, Cluj-Napoca, Brasov, Boekarest en Iasi.

De eerste ronde van de presidentsverkiezingen, die waarschijnlijk binnen drie maanden opnieuw zal worden georganiseerd, zal nog sterker dan vandaag een weerspiegeling zijn van de polarisatie die vele samenlevingen in de wereld teistert.

Aan de ene kant heb je extreemrechtse, autoritaire en vaak pro-Russische populisten die de grieven van Jan Modaal aanspreken en winnen op het platteland. Aan de andere kant heb je liberale democraten die de grote principes van de bescherming van de democratie, de rechtsstaat en de westerse alliantie tegen Russische agressie prediken. En die steevast winnen in de steden.