“‘Dit Syrisch-Belgisch tienermeisje is even oud als de oorlog in Syrië, ze droomt van vrijheid voor iedereen’

Roliana.

4 jaar was ze, toen ik haar voor het eerst zag in Syrië. Een paar maanden later sloeg ze op de vlucht voor het geweld, ontketend door Bashar al-Assads monsterlijke reactie op demonstraties voor meer vrijheid en democratie. Vandaag, 8 december 2024, is ze 14 en al negen jaar in België.

Nouri.

30 jaar was haar grootvader, toen Hafez al-Assad aan de macht kwam in 1971. Vandaag, 8 december 2024, is hij 82 en al zeven jaar in België.

Gruwelbewind

Het regime van de familie Assad, een van de wreedste en meest corrupte dictaturen, heeft gedurende meer dan een halve eeuw de levens van vele generaties Syriërs kapotgemaakt. Na 53 jaar is hun horrorheerschappij ten einde gekomen. De vreugde bij miljoenen Syriërs is niet in woorden te vatten omdat Assads gruwel dat ook niet is.

Toch een korte poging. Wat deze clan sinds 2011 deed, is slechts één hoofdstuk in het lange gruwelbewind. Maar wel het meest gruwelijke. Tijdens 14 jaar oorlog werd meer dan een half miljoen mensen gedood. Negen op de tien slachtoffers werden gedood door het Assadregime zelf, ook al waren er de voorbije jaren honderden gewelddadige milities actief die allemaal oorlogsmisdaden pleegden. 

Assad, met de steun van Rusland, Iran en Hezbollah, gebruikte gifgas en bombardeerde ziekenhuizen, hele woonwijken en scholen. In folterkelders en gevangenissen vonden gruwelijke martelingen tot de dood plaats. Het werden ware concentratiekampen waar zich een holocaust voltrok.

14 miljoen Syriërs, 60% van de toenmalige bevolking van het land, werden ontworteld, met zovele depressies, integratieproblemen en kapotgemaakte levens tot gevolg. Een getraumatiseerd volk, een schade die je nooit meer herstelt, bij volwassenen, jongeren en kinderen.

14 jaar oorlog

Roliana is exact even oud als de Syrische oorlog. Wat haar familie de voorbije 14 jaar doorstond, is een aaneenschakeling van vernederingen. 

De bommen van Assad en Rusland op Aleppo, de stad van haar moeder. De terroristen van ISIS die op deze mensen werden losgelaten. Opgejaagd worden in Syrië.

De vernederingen en de uitbuiting als slaven in de Turkse ondergrondse naaiateliers. De maandenlange dubbele vluchtpoging met smokkelaars in Turkije, waarbij hun leven van geen tel was, enkel hun geld. De vernederende vlucht doorheen Europa in de woelige tijden van Merkels 'Wir schaffen das'. Later ook de vlucht van haar opa toen de grenzen alweer potdicht zaten en de vernedering en financiële aderlating nog groter werden.

De ontworteling, die pas echt hard toesloeg eenmaal ze in België aan hun integratie konden beginnen. De taalproblemen, de depressie en emotionele strijd van haar ouders, het occasionele racisme in België. De kanker van de mama. De angst dat de schoolloopbaan van de kinderen blijvende schade zou oplopen door de lockdowns en het afstandsonderwijs tijdens de coronapandemie.

Vanuit België zien hoe familieleden stierven door massale Turkse bombardementen op hun stad Afrin, en later ook door corona. Vanuit België toekijken hoe jihadisten hun stad en huizen overnamen, en hoe de aardbeving in februari 2023 alles wat nog rechtstond met de grond gelijk maakte.

De angst dat je hele vertrouwde wereld, je jeugd en de plaatsen van al je herinneringen weggevaagd worden, ik heb het me altijd proberen inbeelden. Maar je kan niet begrijpen wat deze mensen hebben meegemaakt. Je kan alleen aan hun zijde staan, en er ook blijven staan, door alles heen, als een rots.

_{Lees verder onder de afbeeldingen}

Ondanks alles groeit Roliana op tot een sterke, zelfbewuste tiener. Deze kinderen worden goed omkaderd in hun schoolloopbaan en emotionele ontwikkeling, zodat ze sterk en zelfbewust blijven, en met gelijke kansen en vol levensvreugde opgroeien in België, bewust van de eigen identiteit.

Sinds ik de angst zag in de ogen van Roliana’s mama net voordat ze in Turkije op het vluchtelingenbootje stapte in 2015, sinds ik voor mijn ogen zag hoe Roliana getraumatiseerd werd, heb ik mezelf een levenslange belofte gemaakt: ik zal niet rusten voor deze kinderen bevrijd zijn van alle gevolgen van wat hen werd aangedaan. Dat heb ik altijd als een vorm van verzet gezien, iets wat ik zélf kan doen tegen wrede dictators als Assad die met het grootste gemak het leven van miljoenen kinderen kapot maken. 

Roliana's papa Delvan mag trots zijn op haar middelvinger aan de Syrische ambassade in Brussel.

Vreugde...

Ook Roliana’s familie, Syrische Koerden, was vandaag blij. Ook zij kregen zoals alle andere Syriërs te maken met het dagelijkse willekeurige geweld en de corruptie van het Assadregime. Delvan belandde regelmatig voor pietluttigheden in de gevangenis en werd er gemarteld. Maar Koerden werden daarbovenop ook vervolgd omwille van hun identiteit. 

Bashar al-Assads Arabisch nationalistische bewind richtte zich vaak tegen de Koerdische minderheid. Het gebruik van het Koerdisch was verboden. Iedereen die ijverde voor een simpel respect voor de eigen Koerdische identiteit werd opgepakt en opgesloten.

Zo ook Roliana’s neef Roni Hossein, die maar net aan de geheime dienst kon ontsnappen en uiteindelijk in België het vluchtelingenstatuut kreeg, vijf jaar voor de opstand begon. Dat was het begin van een nieuw verhaal.

...en vertwijfeling

Syrische Koerden waren blij, ook al hebben de aan Turkije gelieerde jihadistische 'rebellen' de voorbije dagen opnieuw Koerden verdreven. Delvan's tante was een van hen. 'In 2019 verdreven Turkse bommen haar van Afrin naar Tell Rifaat. Nu verdreven die rebellen haar een tweede keer. Ze trok 400 kilometer oostwaarts, naar Hasakah, met taxi's en urenlang te voet', zei Delvan een dag voor de val van Assad.

Sommige Syrische Koerden probeerden terug te keren naar hun dorpen en steden, waar ze de voorbije jaren door Turkije en deze jihadistische groepen verdreven werden. Maar hún terugkeer werd verhinderd. Erdogans agenda van etnische zuiveringen van Koerden uit Koerdische gebieden in Syrië en de Turkisering van die gebieden gaan onverminderd verder. Revolutie of niet.

Zondagavond, na de Syrische vreugde-uitbarsting in Brussel, zat ik bij Delvan en zijn vader Nouri in Leuven. Terwijl Delvans zussen de baklava lieten aanrukken voor het feest, ging zijn mobiele telefoon over. Het was de broer van opa Nouri. Die man is er ondanks alles in geslaagd om in Afrin te blijven.

Hij verblijft nu in het huis waar Roliana de eerste vijf jaar van haar leven opgroeide en waar ik haar voor het eerst zag in 2015. Het huis is opnieuw hersteld, na herhaaldelijk te zijn beschadigd door raketten.

‘Mensen die de voorbije dagen, maanden en jaren verdreven werden, willen nu terugkeren naar Afrin', zei de man aan de telefoon. 'Er was iemand die naar Afrin wilde terugkeren, maar een Turkse soldaat pakte hem op. Hij is nu dood in de gevangenis.’

Turkije heeft Afrin gebombardeerd om Koerden te verdrijven, ze willen nu verhinderen dat ze terugkeren.

Om 10 uur al had ik Roni wakker gebeld. Hij was juist een uur aan het slapen. De hele nacht was hij wakker gebleven om de ontwikkelingen te volgen, en te praten met familie en vrienden die verspreid raakten over de hele wereld.

‘Het belangrijkste is dat ik overal hoor dat er geen wraak genomen zal worden op gewone mensen’, vertelde Roni me, hoorbaar geëmotioneerd. ‘Ik kreeg de hele nacht berichten van vrienden in Aleppo die Assad lang steunden. Ze hebben nooit misdaden gepleegd, het zijn gewone mensen. Ze zijn nu allemaal blij. Ze zeggen dat ze allemaal achter de revolutie staan, en dat ze Assad steunden omdat ze niet anders konden.’

‘Of ik dat nu geloof of niet, het maakt niet uit. We moeten naar de toekomst kijken. We moeten ons land opbouwen voor alle Syriërs. Ik hoef als Koerd geen eigen land als mijn rechten in Syrië gerespecteerd worden. Syrië is mijn land. Ik houd van Syrië. Ik wil graag met alle Syriërs samenleven in een land dat voor iedereen is.’

Deze Koerden zijn Syriërs. Velen van hen hoeven geen eigen land te hebben, zolang hun rechten en identiteit in Syrië gerespecteerd worden. Maar velen twijfelen of de nieuwe verlosser, Abu Mohammad Al-Julani, met zijn verleden bij Al-Qaida, de rechten van de Koerden zal respecteren. Al-Julani is de leider van Hayat Tahrir al-Sham, die gisterennacht Damascus veroverde.

Met rechten bedoel ik: een erkenning van de eigen identiteit. Eigen scholen en eigen media lijken een minimum. Koerdisch is een andere taal dan het Arabisch, laten we dat niet vergeten. Deze mensen hebben hun eigen identiteit, en minderheden hebben het recht om te leven volgens die identiteit. De Koerden hebben een probleem met Arabisch nationalisme én islamistisch nationalisme.

Jihadisten en islamisten

Al-Julani hield zijn eerste grote toespraak in de Grote Moskee van Damascus. Daar sprak hij over de 'overwinning voor de oemma' (de wereldwijde islamitische gemeenschap). Dat doet vermoeden dat hij zijn jihadistische sympathieën niet heeft achtergelaten, ook al zegt hij de diversiteit in Syrië te zullen respecteren.

Zijn ideologie is die van de ‘islamitische staat’, een staat waarin de islamitische religieuze voorschriften de wetten van de staat zijn. Het is dezelfde ideologie van tien jaar geleden, toen ik samen met islamoloog en journalist Montasser AlDe’emeh het MO*dossier Syriëstrijders publiceerde. We spraken met jihadisten en ideologen van Jabhat Al-Nusra (waar Tahrir al-Sham uit ontstond) en ISIS. Kennis over de drijfveren, het levensverhaal en de ideologie van deze beweging is cruciaal voor de toekomst van Syrië en hoe wij ermee kunnen omgaan.

Je kan wel zeggen enkel naar de toekomst te willen kijken, maar de geschiedenis in Syrië leeft nog. De trauma's en dromen van het verleden, waar zovele groepen zovele jaren offers voor hebben gebracht, zullen niet zomaar in lucht opgaan.

Het is spijtig dat slechts heel weinig nieuwsuitzendingen spreken over wat de bevrijding van het Assadregime en machtsovername door islamistisch-jihadistische rebellen kan betekenen voor de Syrische Koerden.

Dromen van je eigen land

En toch zijn veel Syrische Koerden blij. Delvan scrolde door een eindeloze stroom TikTok-filmpjes: gevangenissen die opengebroken worden, video’s van Syriërs die in Damascus in het huis van Assad fotoalbums vonden, Assads garages vol chique auto’s... Hij kan zijn eigen hart niet de baas, het liefst zou hij nu onmiddellijk Syrië bezoeken, morgen dat vliegtuigticket boeken.

Maar er wachten hem onzekerheid over Erdoğans plannen én nog een administratieve rompslomp om eindelijk, na 10 jaar, de Belgische nationaliteit te verkrijgen.

Vanaf de eerste seconde waarop Delvan het nieuws over de val van Assad hoorde, begonnen duizend en een gedachten en dromen in zijn hoofd rond te tollen: om Afrin te bezoeken, het huis terug te zien, tussen hun olijfbomen te wandelen, zijn Syrië terug te zien na alles wat er gebeurd is, zijn waardigheid terug te vinden.

Hoe vaak hebben we die droom niet uitgesproken de voorbije 10 jaar? En plots lijkt hij zo dichtbij. Zo dichtbij dat het haast te mooi is om waar te zijn. Want er is één dictator weg, maar een andere is nu machtiger dan ooit: Recep Erdoğan, president van Turkije.

Wat gaat Erdoğan nu doen? Zal hij het grote gebied in noordoost-Syrië onder controle van de SDF (een coalitie van Syrisch-Koerdische milities en niet-islamistische Arabische en christelijke milities) nu opnieuw gaan bombarderen, nadat hij er opnieuw Koerden naartoe liet verdrijven en hun terugkeer naar hun huizen elders verhinderde? Dan stort Roliana's familie van vreugde in verdriet. Voor de zoveelste keer.

Vrijheid voor iedereen

Welke bestuursvorm zullen de islamisten voor Syrië naar voren schuiven? De seculiere democratie is hoe dan ook de enige staatsvorm die in een superdivers land als Syrië de rechten en vrijheden van iedereen écht kan garanderen.

Een superdivers land waarin iedereen elkaars identiteit kan respecteren, leren kennen en beleven. Roliana, een 14-jarig meisje dat ontworteld werd uit haar land, spreekt Nederlands en Koerdisch en kijkt Arabische én Turkse series op YouTube. Ze is een mix van al deze culturen geworden.

_{Lees verder onder de afbeeldingen}

Toen ik deze ochtend aan de Syrische ambassade in Brussel stond met Roliana, waar ze haar middelvinger opstak, belde ik met Hasan Kadoni. Hasan is een Arabische Syriër, revolutionair van het eerste uur en afkomstig uit de stad Saraqeb, waar de rebellen al een tijdje de plak zwaaien. Hij is een van de vele Syriërs die ik in de voorbije 14 jaar interviewde. Ik sprak mijn hoop uit op vrijheid voor álle Syriërs.

Hasans antwoord gaf mij hoop: 'Hurriyah! Azadi!' 

'Hurriyah' is Arabisch voor 'vrijheid'.

‘Azadi’ is Koerdisch voor ‘vrijheid’.

Genoeg oorlog, genoeg leed. Het is tijd voor Hurriyah, Azadi, Vrijheid.