Is Europa klaar voor lithiumontginning?

Transport: het grootste klimaatprobleem van Europa

Bijna 90% van het ontgonnen lithium wordt momenteel gebruikt om batterijen te produceren voor onder andere laptops, mobiele telefoons, opslag voor zonne-energie en elektrische auto’s.

De meeste uitstoot in Europa komt op dit moment van auto’s, vrachtwagens, bussen en bestelwagens, die olie verbranden met hun motors. Dat bleek uit een studie van ngo Transport & Environment. ‘Als transport niet elektrisch wordt, kunnen we onze klimaatdoelen niet bereiken’, benadrukt Julia Poliscanova, senior directeur bij Transport & Environment.

Op dit moment verwerkt China 97% van de lithium die we nodig hebben. Dat maakt Europa kwetsbaar, want China zette grondstoffen al eerder als geopolitiek wapen in – in 2010 legde Peking zo een embargo op de export van zeldzame aardelementen naar Tokio. Dat gebeurde als gevolg van een geschil met Japan: de kapitein van een Chinese vissersboot werd gearresteerd nadat hij in wateren viste die gecontroleerd worden door Japan, maar al lang geclaimd worden door China.

Sinds 2020 keurt het Chinese ministerie van Handel geen vergunningen meer goed voor de export van kunstmatige grafietproducten naar Zweden. De officiële reden hiervoor maakten ze nooit bekend.

Ook de Russische invasie in Oekraïne toonde aan hoe afhankelijkheid van een leverancier de hele energiemarkt kan verstoren. Met de Critical Raw Materials Act (CRMA) wil de EU minder afhankelijk worden van “quasi-monopolistische leveranciers”. Tegen 2030 zou 10% van de kritische metalen die nodig zijn voor energietransitie − zoals lithium − in de EU moeten worden ontgonnen.

Op dit moment is er echter nog geen enkele lithiummijn operationeel (een Portugese mijn die lithium voor keramiek ontgint niet meegerekend). Protesten tegen openmijnprojecten in Servië en het noorden van Portugal hebben de ontginningsplannen van multinationale mijnbedrijven (voorlopig) stilgelegd.

De open en ondergrondse mijn in Finland zou volgens woordvoerder van de multinational Sibanye-Stillwater wel in 2026 open moeten zijn. Tsjechische premier Petr Fiala hoopt dat het project in Cínovec tegen 2026, dus nog tijdens zijn ambtstermijn, van start gaat. Alleen willen de bewoners er niets van horen.

De wet mag wel streng zijn, maar als hij niet wordt nageleefd en gehandhaafd, blijft het een dode letter. Elena Solis, een Spaanse advocate en actievoerster bij Ecologistas en Acción, vertelde in 2021 aan MO* dat ‘de mijnbouwlobby de EU ervan lijkt te hebben overtuigd dat de industrie “kampioen” is in de naleving van wetgeving’.

‘Bewoners hoeven zich geen zorgen te maken. Ook niet voor stof dat uit een kabelbaan zou komen.'

Het lithiumproject in Cínovec roept veel vragen op. Pavlivsova heeft, net als burgemeesters van naburige stadjes, onder andere twijfels over het transport van mijnuitvoer naar de toekomstige verfijningsfabriek acht kilometer van de mijn. Dat zou met een kabelbaan gebeuren, boven de hoofden van bewoners. ‘Dat daar geen stof uit zou komen? Geen optie.’

Pavlivsova maakt zich ook zorgen over de watervoorraad in de omgeving. ‘Bewoners van Cínovec kampen nu al met tekorten. Bij de boortesten droogden twee waterputten uit. Mijnbedrijven beweren dat het een ongeluk was. Maar wat als er meer van zulke ongevallen gebeuren? En wat met vogels als de meren in de buurt opdrogen?’

Vrbický legt uit dat water voor de mijn uit gesloten koolmijnen zou komen. ‘Dat water moet sowieso worden opgepompt. We zullen het ook hergebruiken. Hiervoor gaan we een behandelingsstation bouwen.’ Volgens Vrbický zullen de ponden in de buurt niet opdrogen, waterbronnen voor drinkwater zouden ook niet worden aangetast omdat water voor het project uit andere waterniveaus zal komen. ‘Bewoners hoeven zich geen zorgen te maken. Ook niet voor het stof, de containers zullen dicht zijn.’

Het bedrijf Geomet heeft de milieu-impactstudie al in 2021 ingediend. Op basis van de input van verschillende instanties, ngo’s en de bewoners van de regio oordeelde het ministerie van Klimaat en Milieu dat er bijkomend onderzoek moet komen. Ook de impact van de verfijningsfabriek moet worden meegenomen.

Pavlivsova vindt het verdacht dat er nog steeds geen definitieve versie van documentatie bestaat. ‘De informatie verandert voortdurend. Ze vertellen ons niet alles.’

Not in my backyard?

Voor Simon Edwards, algemeen directeur van European Metals, is de weerstand tegen het project in Cínovec een typisch voorbeeld van nimbyism: een not in my backyard-houding. ‘Terwijl we mijnbouw nodig hebben. Zonder mijnen zouden we achteruitgaan, we zouden bijvoorbeeld geen smartphones of laptops hebben. Je kan moeilijk iedereen tevredenstellen. In deze regio zullen misschien duizend mensen getroffen worden door het project. Maar wat is het alternatief?’

'Fossiele grondstoffen verbranden we gewoon, metalen zoals lithium en nikkel kunnen we recycleren.'

Volgens Edwards is het een kwestie van voorlichting. ‘Mensen moeten begrijpen dat verantwoorde mijnbouw, die bijdraagt tot het verminderen van het broeikaseffect of de ecologische voetafdruk, de juiste ontwikkelingsweg is.’

Ook Julia Poliscanova vindt dat we het ontginnen van kritische metalen in perspectief moeten zien. ‘Momenteel winnen we 15 miljard ton steenkool, olie en gas, tegenover 7 miljoen ton mineralen die nodig zijn voor de energietransitie. Ontginning van fossiele grondstoffen is veel schadelijker voor het milieu dan neem maar lithiumwinning in Chili. Fossiele grondstoffen verbranden we gewoon, metalen zoals lithium en nikkel kunnen we recycleren.’

Het Internationaal Energieagentschap (IEA) verwacht dat we tegen 2040 jaarlijks minder dan 30 miljoen ton aan mineralen voor hernieuwbare energietechnologie nodig zullen hebben. Dat is nog steeds aanzienlijk minder dan de hoeveelheid fossiele brandstoffen die we nu extraheren. ‘De overgang naar een hernieuwbaar systeem betekent dus in feite minder mijnen', vat Poliscanova samen.

Lithiumontginning in Vlaanderen?

In principe zou lithium ook in Vlaanderen kunnen worden gedolven. In de geothermische pekel in de Antwerpse Kempen zit 100 miligram lithium per liter, bijna twee keer minder dan in Duitsland. Maar dat wil niet zeggen dat het geen zin heeft om het te extraheren, benadrukken onderzoekers van de onafhankelijke onderzoekinstelling VITO.

‘Zelfs bij een hoge concentratie lithium in pekel kan de extractie uitdagend zijn’, legt Xochitl Dominguez uit. Ze is bezig met het ontwikkelen van elektrochemische technologie voor duurzame lithiumterugwinning. ‘Vroeger vonden mensen het helemaal ondenkbaar om DLE toe te passen. Het is net alsof je een glitter van een bepaalde kleur uit een grote, modderige vijver probeert te vissen. Maar we doen het, elke dag, hier in onze labo’s.’ Binnen twee jaar komt er een minicentrale bij de geothermiecentrale van VITO in Mol om aan de opschaling van DLE te werken.

Er is veel innovatie gaande op het gebied van DLE, weet ook Niels Verstrepen, geoloog van het geothermiebedrijf HITA, dat een haalbaarheidsstudie voor het winnen van lithium in Vlaanderen heeft uitgevoerd in 2021 en 2022. ‘Om een voorbeeld te geven: toen we bezig waren met het onderzoek was het mogelijk om de absorbenten die nodig zijn voor het proces 50 keer te hergebruiken. Nu is dat aantal gestegen tot zelfs 400.’

Duurzame toeleveringsketen

Zouden we al het lithium dat Europa herbergt (7% van de mondiale lithiumvoorraden) ontginnen, dan zouden we 80% van de Europese behoefte dekken. Sowieso moet dat lithium nog verfijnd en gerecycleerd worden. Anders blijven we afhankelijk van landen zoals China.

‘We zouden het eerste continent moeten zijn dat daadwerkelijk recyclingtechnologieën heeft gecommercialiseerd.'

Momenteel bestaat er nog geen toeleveringsketen voor lithium in Europa. Onderzoekers bij VITO nemen deel aan het Europees project LiCORNE dat zo’n keten probeert op te zetten. Hiervoor worden 14 verschillende innovatieve technologieën onderzocht op basis van hun duurzaamheid, industriële schaalbaarheid en lage bedrijfskosten. De meest veelbelovende technologieën zullen worden opgeschaald.

Poliscanova ziet vooral groot potentieel in de recycling van lithium. ‘We zouden het eerste continent moeten zijn dat daadwerkelijk recyclingtechnologieën heeft gecommercialiseerd, want dit is iets wat we effectief kunnen doen. Als we die batterijen ergens vandaan halen kunnen we ze gewoon recyclen en helemaal niet meer afhankelijk zijn van mijnbouw.’

Is het werkelijk zo simpel? Uit het onderzoek van Internationaal Agentschap voor hernieuwbare energie bleek dat ‘recycling geen optie is om de primaire behoefte aan lithium aanzienlijk te verminderen aangezien het aantal gebruikte batterijen de komende jaren snel zal stijgen.' Als een voertuigaccu tien jaar meegaat, zal het aantal afgedankte accu’s dat het einde van de levensduur bereikt tien jaar achterblijven bij de vraag.